Spadek po rodzicach
W niniejszym wpisie postaramy się przybliżyć Państwu tematykę dziedziczenia spadku po rodzicach. Śmierć rodziców jest trudnym wydarzeniem w życiu każdego. Niemniej jednak rodzi konieczność uregulowania kwestii majątkowych i spadkowych po zmarłych rodzicach.
W pierwszej kolejności wskazać należy, że zasadniczo będziemy mieli do czynienia z dziedziczeniem po każdym z rodziców osobno. Zazwyczaj bowiem umierają oni w określonej kolejności, najpierw jeden z nich, a po kilku, czasem po kilkunastu latach drugi. Tylko wyjątkowo umierają jednocześnie i nie można określić, który z nich zmarł wcześniej np. w katastrofie lotniczej, w wypadku samochodowym. Wówczas stosuje się domniemanie prawne, że zmarli w tym samym momencie.
Podstawa dziedziczenia – testament lub ustawa:
Dziedziczenie spadku może przybrać charakter dziedziczenia testamentowego lub ustawowego. Dziedziczenie testamentowe wyprzedza dziedziczenie ustawowe.
Zgodnie z art. 941 kodeksu cywilnego ( dalej kc) „Rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament.” Przy czym zgodnie z art. 959 kc „Spadkodawca może powołać do całości lub części spadku jedną lub kilka osób.”
Oznacza to, że jeżeli rodzice pozostawili testament to powołanym do spadku jest osoba lub osoby wskazane w testamencie. Jeżeli jednak zmarły nie pozostawił testamentu lub testament jest nieważny, to dochodzi do dziedziczenia ustawowego.
Może dojść do sytuacji, że mamy do czynienia z dziedziczeniem testamentowym i ustawowym jednocześnie np. w sytuacji, gdy mocą testament do spadku zostały powołane dwie osoby, a jedna z nich odrzuca spadek przypadający jej z testamentu. Wówczas dziedziczenie spadku po rodzicach następuje w 1/2 części na podstawie testamentu, a w 1/2 części będziemy mieć do czynienia z dziedziczeniu z mocy ustawy.
Testament jako podstawa dziedziczenia po rodzicach:
Testament może być sporządzony w różnej formie przewidzianej przez przepisy prawa . Najczęstszą formą jest jednak forma pisemna (w całości sporządzony własnoręcznie przez testatora, opatrzony data i podpisany) lub notarialna.
Porządek dziedziczenia ustawowego, czyli kto i w jakich częściach dziedziczy spadek?
Przepisy kodeksu cywilnego tj. art. 931 i następne wskazują jak wygląda dziedziczenie ustawowe. Zgodnie z porządkiem dziedziczenia w pierwszej kolejności spadek po rodzicach dziedziczą małżonek zmarłego rodzica ( zazwyczaj drugi rodzic) i dzieci zmarłego. Dziedziczą oni w równych częściach, z tym że część przypadająca małżonkowi nie może być mniejszy niż jedna czwarta całości spadku.
Przykład:
- zmarły X miał żonę i 2 dzieci – każde z nich dziedziczy 1/3 spadku,
- zmarły X miał żonę i 4 dzieci – żona dziedziczy 1/4 spadku, zaś dzieci po 3/16 spadku ( 3/4 x 1/4).
Jeżeli jednak w chwili śmierci rodzic pozostawał stanu wolnego ( wdowa/wdowiec lub panna/ kawaler), to cały spadek w częściach równych przypada dzieciom zmarłego.
Przykład:
- zmarły X w chwili śmierci był wdowcem, miał 2 dzieci – każde z dzieci dziedziczy 1/2 spadku.
Jeżeli jednak dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Tym samym ustawodawca wprowadza do dziedziczenia kolejne pokolenie , zrównuje jej w prawach z dziećmi zmarłego rodzica.
Przykład:
- zmarły X w chwili śmierci był wdowcem, miał syna i córkę, ale córka nie dożyła otwarcia spadku, przy czym miała dwoje dzieci – syn dziedziczy 1/2 spadku, a wnuki po 1/4 spadku każde.
Jak przeprowadzić stwierdzenie nabycia spadku?
Dwie opcje: postępowanie sądowe lub sporządzenie u notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia
Po śmierci spadkodawcy prawo spadkowe wymaga podjęcia działań, które maja na celu doprowadzenie do stwierdzenia nabycia spadku, może ono nastąpić w toku postępowania sądowego o stwierdzenie spadku lub w formie spisania u notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia.
Sądowe sprawy spadkowe prowadzone są w trybie postępowania nieprocesowego, które inicjowane są wnioskiem o stwierdzenia nabycia spadku. W postępowaniu o stwierdzeniu nabycia spadku Sąd ustala na jakiej podstawie ( na podstawie ustawy lub na podstawie testamentu) i kto nabywa spadek po rodzicach, a także czyni ustalenia co do wielkości udziałów. Zgodnie z procedurę sądową wydanie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku następuje po przeprowadzeniu rozprawy podczas, której Sąd odbiera od uczestników postępowania zapewnienie spadkowe.
Alternatywna formą uregulowania spadku po rodzicach jaką przewiduje prawo spadkowe jest akt poświadczenia dziedziczenia. Sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia wymaga jednoczesnego i zarazem osobistego stawiennictwa przed notariuszem wszystkich spadkobierców zarówno testamentowych, jak i ustawowych.
Stwierdzenie nabycia spadku po rodzicach a dział spadku
Kliencie zgłaszający się do Kancelarii zazwyczaj uważają, ż przeprowadzenie postępowania spadkowego ogranicza się do stwierdzenia nabycia spadku. Jeżeli jednak mamy więcej niż jednego spadkobiercę, konieczne jest jeszcze przeprowadzenie działu spadku i podzielenie między spadkobierców składników wchodzących w skład masy spadkowej, względnie zniesienie współwłasności np. domu czy mieszkania.
Stwierdzenia nabycia spadku po rodzicach i działu spadku mogą zostać dokonane u notariusza, jeśli spadkobiercy są zgodni co do sposobu działu spadku albo w toku postępowania sądowego. W zależności od wyboru wnioskodawcy sąd może prowadzić dwa odrębne postępowania, najpierw o stwierdzenie nabycia spadku, a później o dział spadku albo jedno. Wybór optymalnego rozwiązania zależy od okoliczności sprawy.
Na początku konieczne jest precyzyjne określenie składu spadku, by dział spadku obejmował cały spadek, a nie ograniczał się jedynie do części spadku. Zasadą jest, że należy dokonać działu całości spadku. Część spadku może zostać podzielona jedynie wtedy, gdy wszyscy spadkobiercy wyrażą na to zgodę i jeżeli zachodzą ściśle określone okoliczności.
Co wchodzi w skład spadku po rodzicach?
Jeżeli zmarły rodzic w chwili śmierci pozostawał w związku małżeńskim, w którym obowiązywała ustawowa wspólność majątkowa to należy to wziąć pod uwagę przy ustalaniu masy spadkowej. W poczet masy spadkowej zasadniczo wchodzi udział 1/2 w majątku wspólnym małżonków oraz składniki stanowiące majątek osobisty zmarłego.
Przykład:
– majątek wspólny ( majątek dorobkowy małżonków) – wartość 2.000.000 zł,
-majątek odrębny zmarłego ( np. z dziedziczenia po jego rodzicach) – wartość 500.000 zł,
-masa spadkowa 1.000.000 zł ( 1/2 z majątku małżeńskiego) + 500.000 zł (majątek odrębny).
Zdarza się, że ustalenie tego, co znajduje się w masie spadkowej (= wysokość spadku) nastręcza wielu trudności, a to z tego powodu, że spadkobiercom nie są znane precyzyjnie wszelkie aktywa spadkowe m.in. stan rachunków bankowych, rodzaj prawa do nieruchomości itp. Zasadniczo należy pamietać, że w toku postępowania sądowego to na sądzie spoczywa obowiązek prawidłowego ustalenia składników masy spadkowej, jednak spadkobiercy winni udzielać sądowi informacji co do tych składników np. numer księgi wieczystej, w której zapisana jest nieruchomość, bank, w którym zmarły miał rachunek bankowy itp.
Prawo do zachowku
Zgodnie z art. 991 § 1 kc „Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).”
Oznacza to, że zazwyczaj z kwestią zachowku mamy do czynienia, jeżeli zmarły pozostawił testament, a w testamencie rozporządził spadkiem w ten sposób, że osoby zaliczone do pierwszej linii dziedziczenia nie zostały ogóle powołane do spadku ( uprawnienie do zachowku) lub zostały powołane do spadku w znacznie mniejszym udziale niż wynikałoby to z dziedziczenia ustawowego ( uprawnienie do uzupełnienia zachowku).
Zachowek ma na celu zabezpieczenie tych, którzy dziedziczyliby ustawowo, ale poprzez wolę spadkodawcy zostali pozbawieni tego prawa. Wartość należnego zachowku obliczana jest indywidualnie dla każdego przypadku, przy czym wynosi zasadniczo połowę udziału spadkowego, który przypadłby danemu spadkobiercy ustawowemu .
Spadek po rodzicach – czy trzeba płacić podatek?
Nabycie spadku po rodzicach, niezależnie od tego czy następuje na podstawie testament czy na podstawie ustawy, rodzi po stronie spadkobiercy obowiązek podatkowy. Obowiązek zapłaty podatku od spadków i darowizn (obowiązek podatkowy) powstaje z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub od momentu zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia.
Wysokość podatku od spadku zależy od wartości spadku jaki nabywasz oraz od stopnia pokrewieństwa między spadkodawcą a spadkobiercą. W przypadku gdy dziedziczysz spadek po rodzicach możesz być nawet zwolniony z ww. podatku, jednak wymaga to złożenia do urzędu skarbowego określonego oświadczenia na druku SD-Z2 w terminie 6 miesięcy od powstania obowiązku spadkowego. Jeśli uchybisz ww. terminowi, będziesz musiał zapłacić w urzędzie skarbowym podatek na ogólnych zasadach. Reasumując, złożenie wniosku w terminie 6 miesięcy, zwalnia z obowiązku zapłaty podatku. Zwolnienie to dotyczy także dalszych zstępnych aniżeli dzieci np. wnuków.
Reasumując, choć śmierć rodziców jest bardzo trudnym przeżyciem należy uregulować sprawy spadkowe. Ustalić kto i w jakiej części nabywa spadek ( w sądzie lub u notariusza), a później dokonać działu spadku. Gdy spadkobiercy są zgodni, zazwyczaj załatwienie ww. spraw jest bezproblemowe, jeżeli jednak pojawia się konflikt, dobrze jest skontaktować się z adwokatem specjalizującym się w prawie spadkowym, który pomoże przejść przez te trudne, acz konieczne czynności i zadba o Państwa interesy.
Polecane artykuły na blogu: