Zezwolenie na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka
Dowiadujesz się, że otrzymałeś spadek, a jednocześnie okazuje się, że w skład spadku wchodzą same długi? Co robić dalej?
Po pierwsze, musisz rozważyć czy chcesz przyjąć spadek czy chcesz spadek odrzucić. Masz na to sześć miesięcy od chwili, w której dowiedziałeś się o powołaniu do spadku. Możesz wówczas spadek przyjąć wprost, przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza lub spadek odrzucić.
Po drugie, po nowelizacji Kodeksu cywilnego z 2015 r. brak jakiejkolwiek reakcji i niezłożenia oświadczenia o przyjęciu spadku wprost, z dobrodziejstwem inwentarza lub o jego odrzuceniu, powoduje, iż przyjmuje się domniemanie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Przyjęcie spadku wprost a przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza – co to jest?
Przyjęcie spadku wprost to jeden ze sposobów przyjęcia spadku po zmarłej osobie. Oznacza, że spadkodawca przyjmuje spadki bez żadnych ograniczeń- w szczególności bez ograniczenia długów spadkowych. Przyjęcie wprost, oznacza że spadkobierca (spadkobiercy) odpowiadają za wszystkie długi spadkowe i to cały swoim majątkiem
Spadek z dobrodziejstwem inwentarza to drugi ze sposobów przyjęcia spadku po osobie zmarłej. Spadkobierca wówczas dziedziczy zarówno aktywa, jak i długi spadkodawcy, które wchodzą w skład masy spadkowej. Za długi odpowiada on jednak wyłącznie do wysokości odziedziczonych aktywów, kolokwialnie rzecz ujmując spadkobierca nie dokłada do długów spadkowych z własnej kieszeni.
Oświadczenie o odrzuceniu spadku
Jeśli nie chcesz przyjąć spadku ani wprost ani z dobrodziejstwem inwentarza, musisz złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku. Jeżeli oświadczenie o odrzuceniu spadku zostało złożone w terminie sześciu miesięcy, nie będziesz dziedziczył po zmarłym.
Jak odrzucić spadek?
Odrzucenie spadku następuje poprzez złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku i może zostać dokonane w następujący sposób:
1. w formie aktu notarialnego (notariusz przygotuje treść oświadczenia, a składający oświadczenie jedynie składa podpis na akcie notarialnym w obecności notariusza i w terminie ustalonym między nimi, koszt to ok. 100 zł wraz z wypisem dla strony),
2. przed sądem (należy złożyć do Sądu wniosek o odebranie ustnego oświadczenia o odrzuceniu , do pisma dołączyć odpis aktu zgonu zmarłego i dowód uiszczenia opłaty sądowej 50 zł, Sąd wyznaczy rozprawę celem odebrania ww. oświadczenia).
A co jeżeli masz dziecko i to małoletnie? Czy ono też dziedziczy i musi odrzucić spadek?
Wszystko zależy od tego z jakiego tytułu byłeś powołany do spadku.
Powołanie testamentowe
Jeżeli zostałeś powołany do spadku na podstawie testamentu po zmarłej cioci, to odrzucenie spadku z testamentu przez Ciebie nie będzie implikować odrzucenia spadku przez Twoje dziecko, pod warunkiem, że nie będziesz dziedziczył po cioci również na podstawie ustawy.
Powołanie ustawowe
Jeżeli po odrzuceniu spadku, do którego byłeś powołany na podstawie testamentu, zostałeś powołany do spadku na podstawie ustawy ( np. odrzuciłeś spadek po mamie na podstawie testamentu, ale dziedziczysz na podstawie ustawy) albo zostałeś powołany do spadku tylko na podstawie ustawy, i odrzucisz spadek z ustawy, to wówczas Twoje dziecko będzie następne „w kolejce” do dziedziczenia i będzie musiało odrzucić spadek.
Przykład: Odrzuciłeś spadek po Mamie, to w Twoje miejsce wejdzie Twoje dziecko. Ty będziesz traktowany jakbyś nie dożył otwarcia spadku.
Jeśli zatem zależy Ci, by nie dziedziczyć po danej osobie i by twoje małoletnie dziecko również po niej nie dziedziczyło, musisz skutecznie w jego imieniu odrzucić spadek. Oczywistej jest bowiem, że małoletni nie może sam złożyć takiego oświadczenia.
Odrzucenie spadku w imieniu dziecka – etapy
Oczywistym jest, że małoletnie dziecko nie może złożyć oświadczenia o odrzuceniu spadku samodzielnie. Jakie należy podjąć czynności, by skutecznie odrzucić spadek w imieniu małoletniego dziecka?
Najpierw należy wystąpić do Sądu opiekuńczego o stosowne zezwolenie. Jak wynika bowiem z ugruntowanego orzecznictwa:
„Złożenie przez rodziców w imieniu małoletniego dziecka oświadczenia o odrzuceniu spadku jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka” – podkreślił Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z dnia 22 maja 2018 r. (III CZP 102/17).
Po pierwsze – termin
Odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka również winno nastąpić w ciągu sześciu miesięcy od dnia kiedy rodzice małoletniego dowiedzieli się o powołaniu dziecka do spadku tj. de facto od złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przez jednego z nich . W tym czasie rodzice winni złożyć zarówno wniosek o uzyskanie zezwolenia sądu opiekuńczego na odrzucenie spadku, a po uzyskaniu zgody sądu opiekuńczego i po uzyskaniu prawomocnego postanowienia sądu, złożyć w imieniu dziecka oświadczenie przed notariuszem lub sądem.
ważne!
„Termin przewidziany w art. 1015 § 1 k.c. nie może się skończyć przed prawomocnym zakończeniem postępowania o zezwolenie na złożenie przez małoletniego spadkobiercę oświadczenia o odrzuceniu spadku. Po prawomocnym zakończeniu tego postępowania oświadczenie małoletniego powinno być złożone niezwłocznie, chyba że termin ten jeszcze nie upłynął” – uznał Sąd Najwyższy w sprawie (III CZP 102/17).
Po drugie – zezwolenie sądu opiekuńczego
Wniosek o zezwolenie na odrzucenie spadku powinien zostać złożony do sądu opiekuńczego, którym jest sąd rejonowy właściwy dla miejsca zamieszkania małoletniego dziecka. Sąd opiekuńczy może wydać postanowienie, w którym zezwoli na odrzucenie spadku na posiedzeniu niejawnym albo po przeprowadzeniu rozprawy.
Po trzecie – wymogi formalne wniosku
Kto składa wniosek o zezwolenie na odrzucenie spadku?
Wniosek może złożyć przedstawiciel ustawowy małoletniego, którym jest rodzic lub inny ustanowiony opiekun prawny. Wniosek może zostać złożony przez oboje rodziców lub jednego z nich, posiadających pełnię władzy rodzicielskiej. Chodzi o to, by wiosek składał rodzić / inny opiekun sprawujący zarząd majątkiem dziecka pozostającego pod jego opieką.
Gdy wniosek składa jeden rodzic, wówczas drugi rodzic będzie uczestnikiem postępowania.
Wniosek należy złożyć do Sądu w odpowiedniej liczbie egzemplarzy, jeden dla Sądu i jeden dla innych uczestników postępowania niż wnioskodawca ( np. wtedy gdy wniosek składa jeden rodzic, należy dołączyć odpis wniosku dla drugiego rodzica).
Do wniosku należy dołączyć skrócony odpis aktu zgonu spadkodawcy oraz skrócone odpisy aktu urodzenia dzieci ( jeśli dzieci po pochodzą z małżeństwa) lub zupełne ( jeśli dzieci pochodzą ze związku konkubenckiego).
Wniosek należy opłacić opłatą sądową w wysokości 100 zł.
Jeżeli masz kilkoro dzieci, możesz złożyć jeden wniosek o zezwolenie na odrzucenie spadku w ich imieniu. Musisz jednak pamiętać, by uiścić opłatę w wysokości wielokrotności 100 zł i liczby dzieci, których dotyczyć wniosek.
Po trzecie – treść wniosku
We wniosku należy wskazać na przyczyny, z jakich chcesz odrzucić spadek w imieniu małoletniego tzn. istnienie długów spadkowych.
We wniosku musisz wykazać co wchodzi w skład spadku, który małoletni miałby dziedziczyć, a szczególności zadłużenie spadku, które w znacznym stopniu przewyższa aktywa spadkowe. Na potwierdzenie twierdzeń najlepiej przedstawić dowody, w szczególności dokumenty potwierdzający wysokość zadłużenia spadkodawcy np. wezwania do zapłaty od wierzycieli, informacje o toczących się postępowaniach sądowych o zapłatę, o postępowaniach egzekucyjnych, umowy kredytowe wraz z harmonogramem spłat. Musisz przekonać Sąd rejonowy, który będzie orzekał w sprawie, że odrzucenie spadku będzie korzystniejsze dla małoletniego dziecka, aniżeli przyjęciem spadku.
Co jeżeli spadkodawca jest dalekim krewnym i nie masz takich dokumentów? Powinieneś w inny sposób wykazać zadłużenie spadkodawcy np. za pomocą zeznań świadków albo wskazać, że inni spadkobiercy np. dzieci zmarłego lub wnuki odrzucili spadek z uwagi na istniejące długi. Sąd rejonowy nie może mieć wątpliwości co do tego, że nabycie spadku będzie niekorzystne dla małoletniego. Inaczej nie zezwoli na jego odrzucenie w imieniu małoletniego dziecka i postanowienie sądu rejonowego nie będzie dla Ciebie satysfakcjonujące.
Musisz jednak pamietać, że Sąd rejonowy zezwoli na odrzucenie spadku w imieniu dziecka tylko, jeżeli przyjęcie spadku byłoby sprzeczne z dobrem małoletniego. Jeżeli zatem np. pokłóciłeś się z ojcem i nie chcesz po nim dziedziczyć, a nawet nie chcesz, by twoje dziecko po nim dziedziczyło, ale w skład spadku po twoim ojcu nie będą wchodziły długi przewyższające aktywa, to niestety nie będzie to wystarczająca przesłanka do tego, by Sąd rejonowy zezwolił na odrzucenie spadku w imieniu dziecka.
Po czwarte – postanowienie Sądu
Jeżeli wniosek o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczające zwykły zakres czynności nie jest dotknięty brakami formalnymi, a nadto jest odpowiednio uzasadniony i udokumentowany, to sąd rejonowy winien wydać rozstrzygnięcie i zezwolić na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego na posiedzeniu niejawnym ( od czasu covid – 19 jest to stała praktyka sądów opiekuńczych) lub jeżeli wyznaczy termin rozprawy sądowej, to już na pierwszej rozprawie. Średnio od momentu złożenia wniosku do momentu uzyskania postanowienia sądu upływa ok. 3- 6 miesięcy, w zależności od tego, do jakiego referenta sprawa trafia.
Jeżeli Sąd wyda postanowienie na posiedzeniu niejawnym, prześle Ci odpis postanowienia na wskazany adres do doręczeń. Jeśli będzie rozprawa, postanowienie można uzyskać tylko na wniosek.
Ważne jest jednak to, że konieczne jest uzyskanie prawomocnego postanowienia o zezwoleniu na dokonanie czynności przekraczającej zwykły zakres zarządu majątkiem małoletniego dziecka – zezwolenia na odrzucenie spadku w imieniu dziecka.
Sąd rejonowy nada postanowieniu prawomocność, jeżeli w terminie 7 dni od dnia doręczenia postanowienia wydanego na posiedzeniu niejawnym lub od dnia ogłoszenia postanowienia na rozprawie, nie wpłynie wniosek o jego uzasadnienie.
Żeby jednak przyspieszyć uzyskanie prawomocnego postanowienia, warto samemu złożyć wniosek o stwierdzenie prawomocności i wydanie odpisu postanowienia z prawomocnością. Wniosek należy opłacić 20 zł. Praktyka wskazuje, że wówczas sąd rejonowy sprawniej wyda postanowienie. Należy bowiem pamietać o terminie na złożenie oświadczenia. o odrzuceniu spadku, który wynosi tylko sześć miesięcy.
Po piąte – oświadczenie o odrzuceniu spadku
Po uprawomocnieniu się postanowienia o zezwoleniu na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego, rodzice / opiekunowie prawni małoletniego, winni niezwłocznie udać się z odpisem prawomocnego postanowienia sądu do notariusza celem złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku, ewentualnie wystąpić do sądu z kolejnym wnioskiem, tym razem zawierającym ooświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego.
Przy zachowaniu w/w warunków, dojdzie do skutecznego odrzucenia spadku w imieniu małoletniego.
Skutki prawne niezłożenia oświadczenia w terminie?
Co do skutków prawnych niezachowania terminu 6 miesięcy na złożenie w imieniu małoletniego dziecka oświadczenia o odrzuceniu spadku są one analogiczne jak przy przekroczeniu tego terminu przez dorosłego – jeżeli przedstawiciel ustawowy dziecka nie złożył żadnego oświadczenia to małoletnie dziecko nabywa spadek z dobrodziejstwem inwentarza.
Czy można złożyć takie oświadczenie po upływie 6 miesięcy od czasu gdy spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania do spadku ( rodzic dowiedział się o tytule powołania dziecka)?
Zależy od okoliczności konkretnego przypadku. Zazwyczaj notariusz nie będzie chciał przyjąć takiego oświadczenia, chyba że wykażemy mu, że przekroczenie terminu nie nastąpiło z winy rodzica. / opiekuna prawnego np., że rodzic złożył niezwłocznie po powołaniu dziecka do spadku wniosek o zezwolenie na odrzucenie spadku lub wniosek o doręczenie odpisu postanowienia ze stwierdzeniem prawomocności, a to na skutek zwłoki sądu doszło do przekroczenia 6 miesięcznego terminu.
Ewentualnie oświadczenie o odrzuceniu spadku można wówczas złożyć w Sądzie.
Ważne!
Jeżeli oświadczenie o odrzuceniu spadku miałoby być składane po upływie sześciomiesięcznego terminu, należy wraz z nim złożyć do sądu opiekuńczego miejsca zamieszkania małoletniego dziecka dodatkowy wniosek – o uchylenie się od skutków prawnych niezłożonego w terminie oświadczenia woli. Wówczas interesu dziecka zostaną zabezpieczone w sposób prawidłowy.
A co jeżeli nie odrzuciłeś spadku bo nie wiedziałeś, że w jego skład wchodzą długi?
Jeżeli, mimo zachowania należytej staranności nie miałeś wiedzy, że w skład spadku wchodzą długi, możemy mówić o wadach oświadczenia woli i na tej podstawie uchylić się od skutków prawnych niezłożonego oświadczenia woli. Wówczas konieczne jest wykazanie, że brak oświadczenia spadkobiercy nie stanowił jego zaniechania lub nieznajomości przepisów prawa, ale wynikał z braku wiedzy co do faktycznego stanu spadku, przy czym brak wiedzy nie był zawiniony przez spadkobiercę np. ktoś zataił przed spadkobiercą istnienie długów spadkowych albo fakt, iż w skład spadku nie wchodziły nieruchomości, bo były przed śmiercią darowane osobom trzecim.
Czy adwokat może wystąpić w sprawie w imieniu dziecka?
Tak, jak najbardziej. Adwokat może występować w sprawach sądowych i reprezentować interesy dziecka, jednak to wymaga umocowania udzielonego przez przedstawiciela ustawowego dziecka np. rodzica lub opiekuna prawnego do działania w sferze majątku małoletniego.
Przeczytaj na blogu: