Warning: "continue" targeting switch is equivalent to "break". Did you mean to use "continue 2"? in /home/kancel58/domains/kancelaria-bpg.pl/public_html/wp-content/themes/jupiter/framework/includes/minify/src/Minifier.php on line 227
Spadkobierca, spadkodawca, spadek, dziedziczenie - co to jest? - Kancelaria BPG

Spadkobierca, spadkodawca, spadek, dziedziczenie – co to jest?

Prawo spadkowe jest działem prawa cywilnego, który określa skutki prawne śmierci osoby fizycznej. Śmierć podmiotu, któremu przysługiwało określone prawo, co do zasady nie pociąga za sobą wygaśnięcia tego prawa. Istniejące w chwili śmierci osoby fizycznej stosunki cywilnoprawne także co do zasady nie wygasają, lecz przechodzą na inne podmioty.

Spadkodawcą jest osoba fizyczna, po śmierci, której jej majątek przechodzi na inne podmioty, czyli spadkobierców. Spadkodawcą może być wyłącznie osoba fizyczna, czyli człowiek.

Spadkobiercą czyli podmiotem, na który przechodzi ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego, może być zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna, a także jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną. Spadkobiercą może być także nasciturus, czyli dziecko poczęte, a jeszcze nie narodzone w chwili otwarcia spadku, pod warunkiem że urodzi się żywe.

Spadek oznacza ogół praw i obowiązków przechodzących ze spadkodawcy na spadkobiercę lub kilku współspadkobierców. W skład spadku wchodzą także takie prawa i obowiązki, które nie istniały w chwili śmierci spadkodawcy np. obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek czy wypełnienia zapisów i poleceń. Do spadku należą prawa i obowiązki zmarłego, które spełniają następujące kryteria:

1/. mają charakter majątkowy;

2/. mają charakter cywilnoprawny;

3/. nie są ściśle związane z osobą zmarłego;

4/. nie przechodzą na inne osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami.

Dziedziczenie oznacza przejście na skutek zdarzenia prawnego, jakim jest śmierć osoby fizycznej, ogółu praw i obowiązków ze spadkodawcy na spadkobiercę lub kilku współspadkobierców. Krąg takich osób – spadkobierców wyznacza wola spadkodawcy (dziedziczenie testamentowe) lub przepis ustawy (dziedziczenie ustawowe).

Z chwilą śmierci osoby fizycznej następuje otwarcie spadku, a w konsekwencji nabycie spadku przez spadkobiercę lub kilku spadkobierców. Należy przy tym wskazać, że otwarcie spadku jest pojęciem o charakterze technicznoprawnym. Stosuje się je dla nazwania zdarzenia, z którym ustawa łączy skutek w postaci przejścia ogółu praw i obowiązków majątkowych zmarłego na jego następcę prawnego. Chwilą otwarcia spadku jest chwila śmier

spadkodawcy.

Pojęcie powołania do spadku, zwane inaczej powołaniem do dziedziczenia oznacza źródło, z którego wynika możliwość wejścia w ogół praw i obowiązków zmarłej osoby fizycznej. Prawo polskie przewiduje dwa źródła powołania do spadku tj. ustawę i testament (art. 926 § 1 k.c.).

Pomimo że kodeks cywilny w takiej kolejności wymienia źródła powołania do spadku, to pierwszeństwo ma dziedziczenie testamentowe. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy (nie pozostawił testamentu) albo gdy żadna z osób, które powołał w testamencie, nie chce lub nie może być spadkobiercą ( np. odrzuciła spadek lub zmarła jeszcze przed spadkodawcą).

Prawo polskie przewiduje możliwość powołania do tego samego spadku częściowo na podstawie ustawy, a częściowo na podstawie testamentu. Przykład: spadkodawca pozostawił troje dzieci A, B i C oraz małżonka M. Sporządził testament o treści: „,Moją wolą jest, aby spadkobiercą połowy mojego majątku był brat cioteczny X. Do dziedziczenia połowy (1/2) dojdzie X na podstawie testamentu, a do dziedziczenia pozostałej połowy, z mocy ustawy, dojdą spadkobiercy ustawowi w udziałach wynikających z przepisów kodeksu cywilnego.

Nabycie spadku następuje z mocy prawa i nie jest uzależnione od złożenia oświadczenia woli przez spadkobiercę, ani nawet od jego wiedzy o fakcie i tytule powołania. A zatem, spadkobierca nabywa spadek, choćby tego nie chciał, a nawet o tym nie wiedział. Zasada autonomii woli wymaga jednak, aby spadkobierca mógł wpłynąć na to, czy ostatecznie spadek mu przypadnie. Nabycie spadku z mocy prawa w chwili jego otwarcia nie ma bowiem charakteru definitywnego. Spadkobierca może odrzucić spadek i jest on wtedy traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. Na odrzucenie spadku spadkobierca ma 6 miesięcy od chwili, gdy dowiedział się o swoim powołaniu do spadku. Jeżeli jednak w terminie 6 miesięcy od chwili, gdy dowiedział się o tytule swego powołania, spadkobierca nie złoży żadnego oświadczenia co do spadku, jest traktowany tak, jakby przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1015 § 2 k.c.). W stanie prawnym obowiązującym przed 18.10.2015 r. spadkobierca, który nie złożył w ustawowym terminie żadnego oświadczenia co do spadku, był traktowany jakby przyjął spadek wprost, chyba że był osobą niemającą pełnej zdolności do czynności prawnych (np. dzieci), osobą, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia lub osobą prawną.

Ważne jest to, że spadkobierca może złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wyłącznie po śmierci spadkodawcy, co więcej dopiero wtedy gdy został do spadku powołany i poznał tytuł powołania do spadku ( ustawa lub testament), zaś wcześniejsze odrzucenie spadku jest bezskuteczne A zatem dla przykładu: gdy spadkodawcą jest babcia, a wnuk chciałby odrzucić spadek z ustawy, zanim zrobiła to jego mama, a córka spadkodawcy, powołana do spadku w pierwszej kolejności, to takie oświadczenie wnuka o odrzuceniu spadku będzie bezskuteczne. Co więcej gdy spadkobierca ustawowy odrzuci spadek, a później okaże się, że został powołany do dziedziczenia również na podstawie testamentu, to pierwotne oświadczenie o odrzuceniu spadku nie przyniesie spodziewanego skutku – będzie bowiem dotyczyło tylko powołania z ustawy. Spadkodawca będzie musiał złożyć powtórnie oświadczenie o odrzuceniu spadku, tym razem w związku z powołaniem go do spadku na podstawie testamentu. W obu przypadkach będzie miał 6 miesięcy od momentu dowiedzenia się o powołaniu do spadku np. o dowiedzeniu się o śmierci spadkodawcy (dziedziczenie ustawowe) lub o dowiedzeniu się, że w testamencie został powołany do dziedziczenia (dziedziczenie testamentowe). Moment upływu terminu 6 miesięcznego może być zatem różny. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uchwale z 19.10.2018 r., sygn. akt: III CZP 36/18:

Złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przez osobę, w stosunku do której nie rozpoczął jeszcze biegu termin określony w art. 1015 § 1 k.c., jest bezskuteczne.”

Przyjmując spadek, spadkobierca może ukształtować sposób, w jaki będzie odpowiadał za długi spadkowe. W szczególności spadkobierca może przyjąć spadek bez odpowiedzialności za długi spadkowe (przyjęcie proste) bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza). Wynika to zarówno z przepisów prawa, jak i ugruntowanego orzecznictwa m. in. wyroku SA w Szczecinie z dnia 29.05.2012 r., I ACa 288/12:

,,Nabycie spadku z dobrodziejstwem inwentarza daje podstawę do powoływania się na to zdarzenie w toku postępowania egzekucyjnego, jako na podstawę do ograniczenia odpowiedzialności.

czy wyroku SN z dnia 28.06.1977 r., III CRN 102/77:

,,Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, odpowiada za długi spadku tylko do wysokości stanu czynnego spadku, ustalonego w spisie inwentarza. W związku z tym przepis art. 319 k.p.c stanowi, że jeżeli pozwany ponosi odpowiedzialność z określonych przedmiotów majątkowych, albo do wysokości ich wartości, Sąd może, nie wymieniając tych przedmiotów, ani ich wartości, uwzględnić powództwo, zastrzegając pozwanemu prawo do powołania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności.

Spadkobiercom, którzy odziedziczyli spadek obciążony długami, czyli spadek, którego pasywa przewyższają aktywa, należy zdecydowanie zalecać odrzucenie spadku. Niemniej, odrzucenie spadku po określonej osobie może być również motywowane innymi względami, w tym względami osobistymi. Spadkobierca może nie chcieć mieć nic wspólnego ze spadkodawcą lub uważać się za niezasługującego na dziedziczenie. Może też uważać, że przyjęciem spadku przeznaczonego mu w testamencie skrzywdzi spadkobierców ustawowych albo, wręcz odwrotnie, że przyjęcie zbyt małego udziału uwłacza jego godności. Niekiedy spadkobierca odrzuca spadek po to, aby przypadł on określonej osobie.

Źródła:

1/. G. Gorczyński, Komentarz do art. 1012 k.c., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom VI. Spadki (art. 922-1087), red. M. Habdas, M. Fras, WKP 2019, LEX/el.

2/. A. Kawałko, Komentarz do art. 922 k.c., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom VI. Spadki (art. 922-1087), red. M. Habdas, M. Fras, WKP 2019, LEX/el.

3/. P. Rafałowicz, Dziedziczenie ustawowe nasciturusa poczętego w procedurze zapłodnienia pozaustrojowego, PiM 2017/4/104/122, LEX/el.

4/. E. Skowrońska-Bocian, Prawo spadkowe, Warszawa 2018.

5/. Ustawa z dnia 23.04.1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U.2019.1145).

6/. Ustawa dnia 16.09.1982 r. – Prawo spółdzielcze (Dz.U.2020.275).

7/. Ustawa z dnia 25.06.2015 r. o leczeniu niepłodności (Dz.U.2020.442).

8/. Uchwała Sądu Najwyższego z 19 października 2018 r., (III CZP 36/18)

9/. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 czerwca 1977 r. (III CRN 102/77, LEX nr 7959).

10/. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 29 maja 2012 r. (I ACa 288/12, OSA 2013/3/98-105).

Autorem wpisu jest Katarzyna Kamińska – współpracownik Kancelarii, doktorant na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach i Ewelina Papaj-Gajek.

 

Polecane artykuły na blogu: