Rozpoczęcie sprawy karnej

Czym jest postępowanie karne? Jak rozpoczyna się postępowanie karne? Na jakie etapy dzieli się postępowanie karne? Jak wygląda pierwszy etap sprawy karnej? Jak przebiega postępowanie karne? Jaki organ prowadzi pierwszy etap postępowania? Na te i więcej pytań postaramy się odpowiedzieć w niniejszym artykule.

Głównym celem postępowania karnego jest ustalenie czy popełniono czyn zabroniony, a następnie wykrycie sprawcy przestępstwa oraz pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej, a także, aby osoba niewinna nie poniosła odpowiedzialności karnej.

Stadia postępowania karnego

• postępowanie przygotowawcze, które może być prowadzone w formie śledztwa lub dochodzenia,

• postępowanie główne, które toczy się przed sądem I instancji,

• postępowanie odwoławcze, które toczy się przed sądem II instancji,

• postępowanie wykonawcze.

Postępowanie przygotowawcze

Pierwszym etapem sprawy karnej jest postępowanie przygotowawcze, które ma na celu między innymi wyjaśnienie okoliczności sprawy czy zebranie, zabezpieczenie i utrwalenie dowodów przestępstwa (np. dokonuje się czynności przesłuchania stron i świadków, dokonuje się zabezpieczenia śladów, zasięga się opinii biegłych)

Postępowanie przygotowawcze prowadzi lub nadzoruje prokurator, a czasami także Policja.

Aby postępowanie karne zostało wszczęte, muszą zostać spełnione dwie przesłanki: przesłanka materialna, jaką jest uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa oraz przesłanka formalna, jaką jest procesowy akt organu ścigania.

Postępowanie karne następuje na skutek zawiadomienia o przestępstwie lub wszczęcia przez organ procesowy na skutek informacji uzyskanej w inny sposób niż zawiadomienie.

Podkreślenia wymaga, iż każdy kto posiada informację o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym organ ścigania (policję lub prokuratora).

Uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa

Kodeks karny wskazuje jedynie na przesłankę uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa, natomiast nie określa, kiedy takie uzasadnione podejrzenie zachodzi. W doktrynie i literaturze przyjmuje się, iż określenie to oznacza, że muszą istnieć przynajmniej poszlaki, aby podejrzenie mogło zostać uznane za uzasadnione. Zatem, same przypuszczenia nie są wystarczające do wszczęcia sprawy karnej.

Wskazać należy, iż niemożność zakwalifikowania danego czynu do konkretnego przepisu karnego może wskazywać na brak uzasadnionego podejrzenia zaistnienia przestępstwa.

Procesowy akt organu ścigania

Drugą przesłanką warunkującą moment wszczęcia postępowania, jest przesłanka formalna, jaką jest procesowy akt organu ścigania, stwierdzającego istnienie przesłanki materialnej, czyli wydanie postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia.

Postępowanie karne – strony postępowania

Stronami postępowania na tym etapie są podejrzany oraz pokrzywdzony.

Inicjowanie postępowania karnego – organy ścigania

Wszczęcie postępowania następuje z urzędu lub na skutek zawiadomienia o przestępstwie. Organ powołany do prowadzenia postępowania przygotowawczego obowiązany jest po otrzymaniu zawiadomienia, niezwłocznie nadać bieg sprawie najpóźniej w terminie 7 dni od dnia otrzymania pisemnego zawiadomienia o przestępstwie lub sporządzenia protokołu.

• Wszczęcie śledztwa ma miejsce wtedy, gdy organ ścigania ma uzasadnione podejrzenie, że do popełnienia przestępstwa doszło, organy ścigania wydają następnie postanowienie o zainicjowaniu sprawy, w którym określa się czyn będący przedmiotem postępowania oraz jego kwalifikację prawną.

• Organ procesowy może również wydać postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa, na to postanowienie przysługuje zażalenie.

Organ procesowy wydając powyższe postanowienia (o wszczęciu, odmowie wszczęcia, o umorzeniu śledztwa) zobowiązany jest do zawiadomienia osoby, ujawnionego pokrzywdzonego lub instytucji, która złożyła zawiadomienie.

Zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa

Zawiadomienie może przybrać formę pisemną, ustną, mailową, lub też faksu.

• Pisemne zawiadomienie o przestępstwie powinno spełniać wymogi pisma procesowego, nadto w treści zawiadomienia należy opisać zdarzenie, wskazać jego miejsce i czas zdarzenia, dane osób mogących mieć informację w sprawie, uczestników postępowania czy też inne dokumenty potwierdzające okoliczności opisywane w zawiadomieniu.

• Organ procesowy przyjmując ustne zawiadomienie, zobowiązany jest do sporządzenia pisemnego protokołu. W protokole można zamieścić wniosek o ściganie.

Czy można złożyć wniosek anonimowo?

Dywagacje w literaturze wzbudza kwestia wszczęcia postępowania na podstawie anonimu.

Z jednej strony wskazuje się, iż anonim nie może być podstawą wszczęcia postępowania karnego, z uwagi na fakt, iż nie ma charakteru doniesienia o przestępstwie.

Odmiennym poglądem wyrażonym w doktrynie jest, iż sformułowanie „anonimowe zawiadomienie o przestępstwie” zawarte w przepisach prawa, potwierdza, że anonim jest również zawiadomieniem o przestępstwie, tylko bez danych osoby zawiadamiającej.

Wskazać należy, iż anonim nie może być podstawą wszczęcia postępowania bez wcześniejszego podjęcia niezbędnych czynności do sprawdzenia w nim zawartych informacji.

Czy postępowanie przygotowawcze dzieli się na etapy – przebieg postępowania przygotowawczego?

Wszczęcie sprawy karnej dzieli się na dwa etapy. Pierwszym z nich jest ustalenie czy popełniono przestępstwo. Drugim etapem jest skierowanie postępowania przeciwko konkretnej osobie. Jeżeli dane istniejące w chwili wszczęcia śledztwa lub zebrane w jego toku uzasadniają dostatecznie podejrzenie, że nastąpiło popełnienie przestępstwa, tj. czynu zabronionego dopuściła się określona osoba, sporządza się postanowienie o przedstawieniu zarzutów.

Uprawnienia dowodowe stron

Podejrzany i jego obrońca oraz pokrzywdzony i jego pełnomocnik mogą składać wnioski dowodowe o dokonanie czynności śledztwa.

Udział stron w czynnościach śledztwa w sprawach karnych

Strony wraz z obrońcami i pełnomocnikami należy dopuścić do udziału w czynnościach śledztwa na wyraźne ich żądanie. W szczególnie uzasadnionym przypadku prokurator może postanowieniem odmówić udziału w czynności ze względu na ważny interes śledztwa.

Zakończenie postępowania przygotowawczego

Podejrzany podczas pierwszego przesłuchania zostaje pouczony przez organ procesowy o prawie do końcowego zapoznania się z materiałami postępowania. Na wniosek podejrzanego lub jego obrońcy można także tuż przed dokonaniem czynności zamknięcia śledztwa zaznajomić się końcowo z zebranym materiałem dowodowym.

Organ prowadzący następnie wydaje postanowienie o jego zamknięciu i kieruje najczęściej kieruje do sądu akt oskarżenia.
Postępowanie to kończy się zatem w zasadzie z momentem skierowania do sądu aktu oskarżenia.

Akt oskarżenia rozpoczyna drugi etap postępowania, czyli postępowanie sądowe.

Postanowienie o umorzeniu śledztwa

Jeżeli postępowanie karne nie dostarczyło podstaw do wniesienia aktu oskarżenia, umarza się śledztwo bez konieczności uprzedniego zaznajomienia się z materiałami postępowania i jego zamknięcia. Postanowienie w tym zakresie powinno wskazywać przyczyny umorzenia.

Zawiesznie śledztwa

Jeżeli zachodzi długotrwała przeszkoda uniemożliwiająca prowadzenie postępowania, a w szczególności jeżeli nie można ująć oskarżonego albo nie może on brać udziału w postępowaniu z powodu choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby, postępowanie zawiesza się na czas trwania przeszkody.

Dochodzenie

Dochodzenie oznacza postępowanie na wstępnym etapie w sprawie karnej, ale mniejszej wagi.

Dochodzenie prowadzi Policja lub inne organy ścigania, chyba że prowadzi je prokurator. Jednocześnie wiele z zasad, które stosujemy do prowadzenia śledztwa będzie miało zastosowanie w przypadku prowadzonego dochodzenia.

Czym się rożni śledztwo od dochodzenia?

Zasadniczą różnicą pomiędzy śledztwem a dochodzeniem jest fakt, że w zakresie prowadzonego dochodzenia nie jest wymagane sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów oraz wydanie postanowienia o zamknięciu dochodzenia, chyba, że podejrzany jest tymczasowo aresztowany.

Dochodzenie można ograniczyć do ustalenia czy zachodzą wystarczające podstawy do wniesienia aktu oskarżenia lub innego zakończenia postępowania. Należy jednak przeprowadzić niezbędne czynności, m.in. przesłuchać podejrzanego i pokrzywdzonego, przeprowadzić i utrwalić w protokołach czynności, których nie będzie można powtórzyć.

Gdzie zostaje skierowany akt oskarżenia?

W zależności od tego z jaką sprawą będziemy mieli do czynienia, jakiego czynu zabronionego dopuściła się dana osoba, właściwym do rozpoznania aktu oskarżenia będzie Sąd Rejonowy lub Sąd Okręgowy, który przeprowadzi postępowanie karne i zakończy je poprzez wydanie wyroku.