Dziedziczenie ustawowe a testamentowe
Kodeks cywilny reguluje kwestie dotyczące dziedziczenia po osobie zmarłej. Kodeks przewiduje, że dziedziczenie może przybrać formę dziedziczenia ustawowego albo testamentowego. Czy różnią się te formy dziedziczenia? Czy wzajemnie się wykluczają? Czy mogą istnieć obok siebie?W niniejszym wpisie postaram się przybliżyć kwestie dotyczące dziedziczenia.
Zgodnie z art. 922 KC z chwilą śmierci prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą na jedną lub kilka osób ( dziedziczenie). Powołanie do spadku może wynikać z ustawy lub z testamentu. W pierwszym przypadku mówimy o dziedziczeniu ustawowym, w drugim o dziedziczeniu testamentowym.
Kodeks cywilny przyznaje pierwszeństwo dziedziczeniu testamentowemu przed ustawowym. Jeżeli zatem spadkobierca pozostawił testament, wówczas dochodzi do dziedziczenia testamentowego. W zależności od tego czy spadkodawca powołał w testamencie do całości czy części spadku, może dziedziczenie testamentowe może mieć charakter wyłączny lub może istnieć obok dziedziczenia ustawowego. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał w testamencie, nie chce lub nie może być spadkobiercą.
Dziedziczenie testamentowe:
Co to jest testament i kto go może sporządzić?
Testament jest to rozrządzenie majątkiem na wypadek śmierci.
Testament może zawierać rozporządzenie tylko jednego spadkodawcy. Oznacza to, że w polskim systemie prawnym nie ma możliwości sporządzenia testamentów wspólnych np. przez małżonków.
Sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych tj. osoba pełnoletnia i nieubezwłasnowolniona.
Kiedy testament jest nieważny?
Testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:
a. w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
b. pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
c. pod wpływem groźby.
Czy testament można odwołać?
Spadkodawca może odwołać testament w każdym czasie i nie musi podawać przyczyny. Odwołanie testamentu może nastąpić bądź w ten sposób, że spadkodawca sporządzi nowy testament, bądź też w ten sposób, że w zamiarze odwołania testament zniszczy lub pozbawi go cech, od których zależy jego ważność, bądź wreszcie w ten sposób, że dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień. Ważne jest przy tym, by w momencie odwołania spadkodawca miał pełną zdolność do czynności prawnych.
Co jeżeli spadkodawca sporządzi nowy testament?
Jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu. A zatem jeśli spadkodawca sporządził drugi testament i wprost wskazał w nim, że poprzedni odwołuje, to obowiązują wyłącznie postanowienia drugiego ( nowego) testamentu, nawet jeżeli ten testament nie wyczerpywałby całości spadku. Wówczas w tej części wchodzi w grę dziedziczenie ustawowe.
Jeżeli jednak w drugim testamencie, spadkodawca nie odwołał wprost pierwszego, to zasadniczo zastosowanie mają dyspozycje zawarte w drugim testamencie, ale jeżeli nie wyczerpują one całości spadku, to w pozostałym zakresie obowiązują postanowienia pierwszego testamentu.
Jakie są formy testamentów?
Jest kilka form testamentów tj.:
a. holograficzny – pisemny sporządzony własnoręcznie przez testatora,
b. notarialny
c. allograficzny – sporządzony w obecności świadków, a następnie wciągnięty do protokołu, a nadto formy szczególne:
d. ustny,
e. podróżny
f. wojskowy.
Kto może być powołany do spadku na podstawie testamentu?
Spadkodawca może powołać w testamencie do spadku jedną lub kilka osób. Jeżeli spadkodawca powołał do spadku kilka osób, ale nie wskazał w jakich udziałach, domniemuje się, że powołał ich w częściach równych.
A zatem jeżeli spadkodawca pozostawił testament i powołał w nim do dziedziczenia określone osoby, to w pierwszej kolejności mamy do czynienia z dziedziczeniem testamentowym, chyba że osoby te nie chcą lub nie mogą dziedziczyć.
Jeżeli nie ma testamentu, albo jeżeli powołane w testamencie osoby nie chcą lub nie mogą dziedziczyć, dochodzi do dziedziczenia ustawowego.
Dziedziczenie ustawowe wskazuje na kolejność osób powołanych do spadku z mocy ustawy tj. wtedy gdy spadkodawca nie zostawił testamentu. I tak możemy mówić o kilku grupach dziedziczenia ustawowego.
Dzieci i małżonek
W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; którzy dziedziczą w częściach równych, przy czym małżonek dziedziczy nie mniej niż 1/4 udziału w spadku.
Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by jemu przypadł, przypada jego zstępnym.
Małżonek i rodzice
W braku zstępnych ( dzieci, wnuków) do spadku powołani są małżonek ( 1/2) i rodzice ( po 1/4).
W braku zstępnych i małżonka, do spadku powołani są rodzice w częściach równych.
Rodzeństwo
Jeżeli którekolwiek z rodziców nie dożyłoby otwarcia spadku, udział spadkowy, który by u przypadł, przypada rodzeństwo, zarówno rodzonemu jak i przyrodniemu, w częściach równych.
Jeżeli z kolei którekolwiek z rodzeństwa nie dożyło otwarcia spadku, udział, który by mu przypadł, przypada jego zstępnym w częściach równych.
Dziadkowie
W braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa, cały spadek przypada dziadkom w częściach równych. A jeżeli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadł przypada jego zstępnym. W braku zstępnych tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych.
Pasierbowie
W braku małżonka spadkodawcy i krewnych, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku.
Gmina i Skarb Państwa
Jeżeli w powyższy sposób nie da się ustalić spadkobierców ustawowych, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.
A zatem w polskim systemie prawnym nie ma spadków nie objętych, niczyich. Jeżeli nie ma testamentu, to wchodzi w grę dziedziczenie ustawowe, zasadniczo opiera się ono na więzach pokrewieństwa i powinowactwa, a jeżeli i w taki sposób nie można ustalić spadkobiercy, to dziedziczy gmina lub Skarb Państwa.
Wbrew pozorom przepisy dotyczące dziedziczenia czy to testamentowego czy ustawowego są mocno skomplikowane.
Polecane wpisy na blogu: