Odrzucenie spadku – najważniejsze informacje

Zgodnie z art. 922 kodeksu cywilnego ( dalej KC), prawa i obowiązki zmarłego przechodzą z chwilą śmierci na jedną lub kilka osób. Oznacza to, że spadkobierca nabywa spadek z mocy samego prawa, nie musi podejmować żadnych dodatkowych czynności. Zgodnie z obowiązującymi przepisami nabycie spadku następuje z dobrodziejstwem inwentarza – tzn. spadkobiercy odpowiadają za długi spadkowe wyłącznie do wysokości majątku spadkowego. Jest to nabycie z ograniczeniem odpowiedzialności za długi. Nadto można przyjąć spadek wprost, tzn. bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe lub można spadek odrzucić. W tym celu należy złożyć stosowne oświadczenia. Jeżeli spadkobierca nie złożył w ustawowym terminie żadnego oświadczenia, następuje nabycie spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Co zrobić jeżeli nie chcesz dziedziczyć po zmarłym?

Może się zdarzyć, że dana osoba powołana do spadku np. na podstawie ustawy lub testamentu nie chce dziedziczyć po danym spadkodawcy np. z uwagi na fakt, iż w skład spadku wchodzą liczne długi spadkowe lub z uwagi na fakt, iż była ze spadkobiercą w złych relacjach lub silnie skonfliktowana. Taka osoba może odrzucić spadek. Osoba pełnoletnia i nieubezwłasnowolniona nie musi wskazywać jakie są przyczyny odrzucenia spadku.

Czym jest odrzucenie spadku?

Odrzucenie spadku jest to oświadczenie woli spadkobiercy powołanego do dziedziczenia na podstawie testamentu lub na podstawie ustawy, z którego wynika, iż nie chce on dziedziczyć po zmarłym i odrzuca spadek. Z oświadczenia powinny wnikać informacje, na jakiej podstawie dana osoba została powołana do spadku, kiedy dowiedziała się o powołaniu do spadku, jak również czy odrzuca spadek, do którego jest powołana z mocy testamentu, czy z mocy ustawy. Można bowiem odrzucić spadek, do którego było się powołanym z mocy testamentu, a przyjąć spadek, do którego zostało się powołanym z mocy ustawy.

W jakiej formie odrzucić spadek?

Odrzucenie spadku można dokonać w formie aktu notarialnego lub przed sądem.

Forma aktu notarialnego

Notariusz przygotowuje oświadczenie o odrzuceniu spadku. Do odrzucenia spadku przed notariuszem nie jest wymagana obecność innych spadkobierców, wystarczy, że oświadczenie złoży sama osoba powołana do spadku. Składający oświadczenie przedkłada odpis aktu zgonu zmarłego oraz swój dowód osobisty. Oświadczenie złożone przed notariuszem jest wygodne, bowiem pozwala na ustalenie dogodnego terminu dla odrzucającego spadek. Koszt to ok. 100 zł wraz z wypisem dla strony.

Odrzucenie spadku w sądzie

Odrzucenie spadku przed sądem jest bardziej czasochłonne, ale nieco tańsze. Należy złożyć wniosek o odebranie ustnego oświadczenia o odrzuceniu spadku, a do pisma dołączyć odpis aktu zgonu zmarłego i dowód uiszczenia opłaty sądowej 50 zł. Sąd wyznaczy wówczas rozprawę celem odebrania oświadczenia o odrzuceniu spadku, może to być również w toku rozprawy o stwierdzenie nabycia spadku.

W jakim terminie odrzucić spadek?

Oświadczenie o odrzuceniu spadku powinno zostać złożone przed upływem terminu 6 miesięcy od chwili, kiedy spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania do spadku. Zasadniczo jest to 6 miesięcy od chwili śmierci spadkodawcy, jednak może się okazać, że termin 6 miesięcy będzie liczony od innej daty początkowej niż moment śmierci spadkodawcy.

przykłady:

1. Dnia 10.05.2020 r. zmarł Jan Kowalski. Nie zostawił testamentu. Miał żonę i 2 córki, które dowiedziały się o jego śmierci w dniu 10.05.2020 r. Wszystki trzem termin na odrzucenie spadku upływa po 6 miesiącach od dnia śmierci spadkodawcy tj. w dniu 10.11.20 r.

2. Dnia 10.05.2020 r. zmarł Jan Kowalski. Nie zostawił testamentu. Miał żonę i 2 córki. Córki dowiedziały się o jego śmierci w dniu 10.05.2020 r., żona dopiero 20.05.2020 r., bowiem była poza granicami kraju i nie było z nią kontaktu. Córkom termin na odrzucenie spadku upływa po 6 miesiącach od dnia śmierci ojca tj. w dniu 10.11.20 r. , zaś żonie termin upływa po 6 miesięcy od dnia 20.05.2020 r., czyli od dnia, w którym dowiedziała się o jego śmierci, a co za tym idzie tytule powołania do spadku.

3. Dnia 10.05.2020 r. zmarł Jan Kowalski. Miał żonę i 2 córki, które dowiedziały się o jego śmierci w dniu 10.05.2020 r. Zostawił testament, w którym do spadku powołał wyłącznie swoją siostrę. Siostra o istnieniu testamentu dowiedziała się dopiero 10.07.2020 r., podczas rozprawy sądowej. Termin na odrzucenie spadku upływa siostrze zmarłego po upływie 6 miesięcy od rozprawy, tj. w dniu 10.01.2021 r.

Jak odrzucić spadek w imieniu małoletniego?

Odrzucenie spadku w imieniu małoletniego jest dwuetapowe. Najpierw należy uzyskać postanowienie sądu rodzinnego ( sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania dziecka) zezwalające na dokonanie czynności przekraczającej zwykły zarząd majątkiem dziecka – na odrzucenie spadku. Postanowienie wydawane jest na wniosek przedstawiciela ustawowego (rodziców / jednego rodzica lub innych opiekunów prawnych) dziecka. Wniosek podlega opłacie 100 zł. We wniosku muszą zostać wskazane przyczyny odrzucenia spadku. Przyczyny te muszą być uzasadnione, sąd musi dojść do przekonania, że przyjęcie spadku przez dziecko będzie dla niego niekorzystne. Najczęstszą przyczyną odrzucenia spadku jest zadłużenie zmarłego. Nie każde zadłużenie będzie uzasadnieniem dla wyrażenia przez sąd zgody, ale tylko takie, które będzie przekraczać aktywa wchodzące w skład spadku. Mówiąc wprost, gdy długi będą przekraczać aktywa spadkowe sąd zezwoli na dokonanie takiej czynności. Postanowienie sąd wydaje na rozprawie albo na posiedzeniu niejawnym, jeżeli z uzasadnienia wniosku i dołączonych dowodów będzie jednoznacznie wynikać, że dziedziczenie byłoby niekorzystne dla małoletniego.

Drugi etap, to złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu dziecka, które może przybrać jedną z powyższych form tj. notarialną lub sądową. Do odrzucenia spadku konieczne jest przedłożenie prawomocnego postanowienia sądu zezwalające na dokonanie tej czynności.

UWAGA! Na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego też mamy tylko 6 miesięcy. Okres czasu od złożenia wniosku o zezwolenie na odrzucenie spadku do czasu prawomocności postanowienia nie jest wliczany do biegu tych 6 miesięcy. Jednak należy pamietać, że sądy często ze zwłoką rozpoznają wnioski o prawomocność i doręczają odpisy postanowień ze sporym opóźnieniem. Należy monitować sąd, by nie dopuścić do przekroczenia 6 miesięcznego terminu.

Odrzucenie spadku w imieniu ubezwłasnowolnionego?

Oświadczenie o odrzuceniu spadku może złożyć tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych, w stosunku do innych osób takie oświadczenie może złożyć tylko ich przedstawiciel ustawowy za zgodą sądu opiekuńczego. Procedura odrzucenia spadku w imieniu ubezwłasnowolnionego jest analogiczna jak przy odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego.

Co robić gdy przekroczymy termin 6 miesięcy na odrzucenie spadku?

Zasadniczo termin na odrzucenie spadku wynosi 6 miesięcy.

Jakie są skutki upływu terminu? Brak oświadczenia spadkobiercy o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku powoduje, że spadkobierca nabywa spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

Czy wówczas wszystko stracone? Niekoniecznie, zależy od okoliczności sprawy.

Należy wystąpić do sądu z wnioskiem o uchylenie się od skutków prawnych niezłożonego w terminie oświadczenia woli. We wniosku należy wyjaśnić z jakich przyczyn oświadczenie nie zostało złożone np. :

• że sąd wydał odpis prawomocnego postanowienia o zezwoleniu na odrzucenie spadku po długim czasie, co uniemożliwiło terminowe odrzucenie spadku przed notariuszem,

• że pod koniec 6 miesięcznego terminu spadkobierca zachorował i przebywał w szpitalu,

• że spadkobierca, mimo zachowania należytej staranności, nie miał wiedzy o istnieniu długów zmarłego, a dowiedział się w późniejszym terminie.

• Jeżeli jednak przyczyną niezłożenia oświadczenia był brak wiedzy, to uchylenie się do skutków niezłożenia oświadczenia może być problematyczne.

Czy można odwołać oświadczenie o odrzuceniu spadku?

Co zrobić jeżeli oświadczenie o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby? Czy można je odwołać albo uchylić się od skutków prawnych złożonego oświadczenia woli?

Oświadczenie o odrzuceniu spadku nie może być odwołane.

Istnieje jednak możliwość uchylenia się od skutków prawnych złożonego oświadczenia o odrzuceniu spadku (art. 1019 KC). Jeżeli oświadczenie o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu ( np. składającemu nie był znany skład spadku, skład spadku był przed nim zatajony) lub groźby ( np. osoby trzecie wywoływały niedozowolony wpływ na składającego oświadczenie) to można domagać się przed sądem uchylenia się skutków prawnych oświadczenia. Spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca. Uprawnienie do uchylenia się wygasa: w razie błędu – z upływem roku od czasu, gdy spadkobierca błąd wykrył, a w razie groźby – z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd. Dopiero prawomocne zatwierdzenie przez sąd uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia, powoduje zmianę kręgu osób, wobec których nabycie spadku zostało już prawomocnie stwierdzone. Prawomocne zatwierdzenie przez sąd uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia stanowi samoistną przesłankę dokonania z urzędu zmiany prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.

Reasumując, temat trudny i skomplikowany, wymagający znajomości prawa. Dlatego przed podjęciem decyzji warto skontaktować się z adwokatem mającym szczegółową wiedzę i doświadczenie.