Warning: "continue" targeting switch is equivalent to "break". Did you mean to use "continue 2"? in /home/kancel58/domains/kancelaria-bpg.pl/public_html/wp-content/themes/jupiter/framework/includes/minify/src/Minifier.php on line 227
Zapis windykacyjny - Kancelaria BPG

Zapis windykacyjny

Zapis windykacyjny jest stosunkowo nową instytucją w polskim prawie spadkowym, został bowiem wprowadzony do polskiego prawa spadkowego dopiero na podstawie ustawy zmieniającej Kodeks cywilny w 2011 r. Kwestie zapisu windykacyjnego regulują przepisy art. 981 prim i następne Kodeksu cywilnego.

Co to jest zapis windykacyjny?

Zapis windykacyjny jest to postanowienie testamentowe, które pozwala spadkobiercy rozporządzić konkretnymi rzeczami lub prawami na rzecz określonych osób. Istota zapisu sprowadza się do przyznania spadkodawcy możliwości rozrządzenia poszczególnymi przedmiotami majątkowymi na rzecz określonych podmiotów ze skutkiem rozporządzającym od chwili otwarcia spadku, czyli od chwili śmierci spadkodawcy. Niewątpliwą jego zaletą jest rozszerzenie zasady swobody testowania, przyznające spadkodawcy większy wpływ na losy poszczególnych składników jego majątku post mortem. Przedmiot zapisu nie wchodzi do majątku spadkowego, lecz jest nabywany przez zapisobiorcę windykacyjnego na zasadzie sukcesji syngularnej. Z chwilą otwarcia spadku po stronie spadkobiercy władającego przedmiotem zapisu powstaje obowiązek wydania go uprawnionemu z tytułu zapisu (E. Skowrońska-BocianJ. Wierciński, w: J. Gudowski, Komentarz KC, t. 6, 2017).

Samo powołanie do spadku nie daje takiej swobody testowania, umożliwia jedynie powołanie określonych osób do spadku w konkretnych udziałach np. po ½, po 1/3 lub w innych częściach.

Do 2011 r. nie było możliwości prawnej, by spadkodawca powołując do spadku np. dwóch synów, podzielił fizycznie swój majątek pomiędzy nich i jednemu synowi przekazał mieszkanie w Katowicach, drugiemu mieszkanie w Krakowie. Mimo takiego zapisu synowie byli bowiem traktowani jako powołani do spadku w udziałach odpowiadających wartości mieszkań. Jeśli ww. mieszkania przedstawiały podobną wartość to byli powołani do spadku po ½ części każdy z nich, jeżeli mieszkanie w Krakowie było 2 razy droższe, to jeden syn był powołany do spadku w udziale 1/3 (ten, któremu ojciec chciał zapisać mieszkanie w Katowicach), a drugi w udziale 2/3 (ten, któremu ojciec chciał zapisać mieszkanie w Krakowie). Sam spadkodawca nie miał wpływu na to, czy poszczególne mieszkania trafią do poszczególnych synów. Jeśli synowie byli zgodni i działali zgodnie z wolą ojca, tak się działo. Jeśli nie, konieczny był sądowy dział spadku.

Jak ustanowić zapis windykacyjny? Zapis windykacyjny w testamencie

Ustanowienie zapisu (inaczej legatu) windykacyjnego musi być wyraźne i nie pozostawiać wątpliwości co do woli spadkodawcy w zakresie nabycia przedmiotu zapisu przez określoną osobę w chwili otwarcia spadku. Sformułowania wątpliwe lub niejasne należy interpretować zgodnie z regułą zredagowaną w treści art. 948 KC.

Z brzmienia § 1 komentowanej regulacji wynika, że zapis windykacyjny może zostać ustanowiony przez spadkodawcę wyłącznie w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego.

Co może być przedmiotem zapisu windykacyjnego?

Nie wszystkie przedmioty i prawa mogą być przedmiotem zapisu windykacyjnego, a tylko takie, które mogą być zindywidualizowane. Ponadto przedmiot zapisu musi być w testamencie precyzyjnie określony w sposób jednoznacznie go identyfikujący, aby z chwilą otwarcia spadku było możliwe jego zidentyfikowanie i ustalenie czy wchodzi w skład spadku.

W orzecznictwie przyjmuje się, że zapis windykacyjny może obejmować przedmioty majątkowe wymienione w art. 9811 § 2 KC, które należą do majątku wspólnego małżonków pozostających w ustroju wspólności ustawowej (uchwała SN z 18.7.2012 r., III CZP 46/12, OSNC 2013).

Nadto za trafne uznać należy stanowisko doktryny, zgodnie z którym nie zabrania się  rozporządzenia przez testatora rzeczą cudzą ani przyszłą. Do skutecznego nabycia takich rzeczy przez legatariusza dochodzi bowiem w chwili otwarcia spadku i dopiero na ten moment należy oceniać, czy dany przedmiot znajdował się w majątku spadkodawcy (E. Skowrońska-BocianJ. Wierciński, w: J. Gudowski, Komentarz KC, t. 6, 2017, art. 9811).

Zgodnie z art. 9811 § 2 KC przedmiotem zapisu windykacyjnego mogą być jedynie ściśle wymienione w kodeksie cywilnym rzeczy i prawa, a wyliczenie zawarte w treści art. 9811 § 2 KC ma charakter katalogu zamkniętego i należą do niego:

  • rzeczy oznaczone co do tożsamości tj. zindywidualizowany przedmiot materialny istniejący, a nie mający powstać w przyszłości, np. ruchomości, nieruchomości,

  • zbywalne prawa majątkowe tj. każde prawo majątkowe, które można przenieść w drodze czynności prawnej na inna osobę np. wierzytelność, udział w spółce,

  • przedsiębiorstwo tj. zorganizowany zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej w rozumieniu art. 55 1 KC,

  •  gospodarstwa rolne tj. grunty rolne wraz z gruntami leśnymi budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą oraz z prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego (art. 55 3 KC),

  • prawa użytkowania i służebności ustanowione przez zapisodawcę w testamencie w celu przekazania ich osobie uprawnionej w drodze zapisu windykacyjnego, z tym zastrzeżeniem, że prawa te powstaną dopiero z chwilą śmierci spadkodawcy i z tą chwilą przejdą na zapisobiercą windykacyjnego.

Ważne! Przedmiotem zapisu windykacyjnego nie mogą być pieniądze oraz inne rzeczy oznaczone co do gatunku.

Przedmiot zapisu a bezskuteczność zapisu windykacyjnego

Zgodnie z art. 9812 KC zapis windykacyjny jest bezskuteczny, jeżeli w chwili otwarcia spadku przedmiot zapisu nie należy do spadkodawcy albo spadkodawca był zobowiązany do jego zbycia. Jeżeli przedmiotem zapisu jest ustanowienie dla zapisobiercy użytkowania lub służebności, zapis jest bezskuteczny, gdy w chwili otwarcia spadku przedmiot majątkowy, który miał być obciążony użytkowaniem lub służebnością nie należy do spadku albo spadkodawca był zobowiązany do jego zbycia.

Warunki i zastrzeżenie terminu a zapis windykacyjny:

Zgodnie z art. 98113  KC zapis windykacyjny nie może być dokonany pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu (np. syn otrzyma mieszkanie jak dostanie się na studia medyczne, albo jak wyprowadzi się z domu). Dokonanie zapisu windykacyjnego z zastrzeżeniem warunku lub terminu powoduje, iż to zastrzeżenie uważa się za nieistniejące – nie odniesie zamierzonych skutków. Co więcej, możliwy jest nawet skutek w postaci nieważności całego testamentu. Skutek ten nastąpi, jeśli z okoliczności będzie wynikać, że bez zastrzeżenia warunku lub terminu testament nie zostałby sporządzony w takiej formie, a testator chciałby inaczej rozdzielić majątek. Nieważny zapis windykacyjny będzie wtedy wywoływał skutki zapisu zwykłego.

Regulacji nie stosuje się, jeśli ziszczenie się bądź nieziszczenie się zastrzeżenia nastąpiło przed otwarciem spadku, a więc np. przed momentem śmierci spadkodawcy syn dostał się na studia medyczne lub już się wyprowadził z domu.

Kto może być zapisobiorcą windykacyjnym?

Zapisobiorcą windykacyjnym może być każda osoba fizyczna żyjąca w chwili otwarcia spadku i każda osoba prawna istniejąca w tym czasie. Nadto zapisobiorcą może być nasciturus, czyli dziecko poczęte a nienarodzone w chwili śmierci spadkodawcy, pod warunkiem, że dziecko to narodzi się żywe, a także fundacja ustanowiona w testamencie pod warunkiem, że zostanie zarejestrowana w terminie 2 lat od dnia ogłoszenia testamentu (art. 9815 w zw. z art. 927 KC – odpowiednie stosowanie przepisów o powołaniu do spadku i zdolności dziedziczenia).

Uprawnionym z tytułu zapisu windykacyjnego może być jedna osoba lub kilka osób, zarówno co do różnych przedmiotów, jak i co do jednego, np. gdy przedmiotem zapisu windykacyjnego na rzecz kilku osób będzie określona nieruchomość, staną się oni jej współwłaścicielami w częściach równych, chyba że spadkodawca postanowi o przyznaniu im udziałów w różnej wysokości. Jeżeli w takim przypadku jeden z uprawnionych z tytułu zapisu nie chce lub nie może być zapisobiorcą (np. zmarł), wówczas jego udział przypadnie pozostałym zapisobiorcom, w stosunku do przysługujących im udziałów.

Niegodność a zapis windykacyjny:

W związku z tym, iż do zapisu windykacyjnego stosuje się odpowiednio przepisy o niegodności dziedziczenia, uznać należy, że zapisobiorca windykacyjny może zostać uznany za niegodnego dziedziczenia.

Czy można odrzucić zapis windykacyjny?

Tak. Zgodnie z art. 9815 KC do zapisu windykacyjnego stosuje się odpowiednio przepisy o przyjęciu i odrzuceniu spadku. Oznacza to, że uprawniony z tytułu zapisu windykacyjnego ma 6 miesięcy od chwili dowiedzenia się o uczynieniu na jego rzecz zapisu windykacyjnego na przyjęcie lub odrzucenie zapisu. Również forma przyjęcia lub odrzucenia zapisu windykacyjnego jest analogiczna jak przy przyjęciu lub odrzuceniu spadku tzn. można to uczynić przed notariuszem lub w sądzie.

Zapis windykacyjny a zachowek 

Zapis windykacyjny nie uchroni zapisobiercy od konieczności zapłaty zachowku na rzecz uprawnionych do zachowku. Jeśli zachowku nie będą w stanie pokryć spadkobiercy, to wierzyciel (uprawniony do zachowku) może skierować roszczenie również do zapisobiercy windykacyjnego. Obowiązek jest jednak ograniczony do wysokości wzbogacenia wynikającego z ww. zapisu. Tym samym, jeśli wartość przedmiotu zapisu (np. samochodu) jest niższa niż ustawowa wysokość należnego zachowku (zazwyczaj 50% udziału, który uprawniony otrzymałby przy dziedziczeniu ustawowym), to zapisobierca nie będzie musiał dopłacić nic ze swojej kieszeni.

Podatek a zapis windykacyjny

Nabycie przedmiotu na podstawie zapisu windykacyjnego rodzi obowiązek podatkowy w ramach podatku od spadku i darowizn.

 Obowiązek zapłaty podatku powstaje z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, postanowienia częściowego stwierdzającego nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego, zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia lub wydania europejskiego poświadczenia spadkowego.

Możliwe jest zwolnienie od podatku od spadków i darowizn. Warunkiem zwolnienia z podatku od spadków jest zgłoszenie nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych we właściwym urzędzie skarbowym w terminie sześciu miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego. Zgłoszenia trzeba dokonać na formularzu SD-Z2. Zwolnione z obowiązku zapłaty podatku są osoby najbliższe spadkodawcy, czyli małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, rodzeństwo, ojczym i macocha spadkodawcy. Zwolnienie od podatku od spadków i darowizn nie dotyczy teściów, synowych i zięciów, jak również pozostałych krewnych czy osób spoza kręgu krewnych.

Zapis zwykły a zapis windykacyjny

Zapis zwykły lub windykacyjny to rozrządzenia testamentowe, co oznacza, że są to postanowienia zawarte w testamencie, szczególnej czynności prawnej o charakterze osobistym, dokonywanej przez osobę fizyczną.

Różnice między zapisem zwykłym a zapisem windykacyjnym sprowadzają się do:

  • formy ustanowienia: zapis zwykły – w testamencie sporządzonym w dowolnej formie; zapis windykacyjny – w testamencie notarialnym;
  • przedmiotu zapisu: zapis zwykły – dowolny przedmiot lub prawo majątkowe; zapis windykacyjny – enumeratywne wyliczenie zawarte w KC;
  • możliwości uczynienia zapisu zwykłego z zastrzeżeniem terminu lub warunku, zaś zapisu windykacyjnego nie;
  • zapis zwykły nie przenosi własności przedmiotu tylko daje roszczenie o wykonanie zapisu, natomiast zapis windykacyjny zapis windykacyjny powoduje nabycie przedmiotu już w chwili śmierci spadkodawcy,
  • zapisobiorca zwykły nie odpowiada za długi spadkowe ( poza dalszymi zapisami), zaś windykacyjny tak.

 Podsumowanie:

 Zapis windykacyjny w testamencie to postanowienie, które pozwala spadkodawcy w najpełniejszy sposób urzeczywistnić jego wolę i przekazać ściśle określony przedmiot ( rzecz lub prawo) określonej osobie. Tematyka jest dość trudna i skomplikowana, wymaga wiedzy fachowej i doświadczenia co do prawidłowego sformułowania, by zapis windykacyjny w testamencie był skuteczny, a tym samym wola spadkodawcy została spełniona.

 

Polecane wpisy na blogu: