Scheda spadkowa – co to jest?
Kodeks cywilny ( dalej k.c.) regulujące prawo spadkowe, nie formułuje jednak definicji ustawowej schedy spadkowej. Zgodnie ze słownikiem języka polskiego – jest to odziedziczony po kimś majątek. A zatem scheda spadkowa jest to majątek odziedziczony po spadkodawcy przez spadkobierców w ramach dziedziczenia ustawowego lub zapisów windykacyjnych, a nadto darowizny uczynione przez spadkodawcę za życia, a podlegające zaliczeniu na schedę spadkową. O ile wspomniany Kodeks cywilny nie reguluje wprost definicji schedy, o tyle zawiera regulacje co do zasad zaliczania na poczet schedy darowizn oraz zapisów windykacyjnych. Powyższe regulacje zawiera art. 1039 i następne k.c.
W niniejszym wpisie odpowiemy na popularne pytania, z którymi Klienci zgłaszają się do naszej Kancelarii :
- co to jest scheda spadkowa?
- czym są zaliczenia darowizny lub zapisu windykacyjnego na schedę spadkową ?
- jakie są zasady zaliczania darowizn i zapisów windykacyjnych do schedy?
Skład schedy spadkowej
Co składa się na schedę?
- wartość majątku spadkowego, czyli majątek, którym dysponował zmarły w chwili śmierci np. oszczędności zgromadzone na rachunkach bankowych, dom, akcje lub obligacje, ewentualnie inne rzeczy o znacznej wartości,
- zapisy windykacyjne, czyli rozporządzenia spadkowe dokonane w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego, mocą którego spadkodawca postanawia danej osobie przekazać ściśle określone składniki majątkowe np. określoną nieruchomość, dom czy mieszkanie, lub inne wartościowe przedmioty,
- darowizny, a właściwie rzeczy przekazane w umowie darowizny, zawartej za życia między spadkodawcą a inną osobą.
Jak obliczyć schedę spadkową?
Po pierwsze, do ustalenia co zaliczamy do schedy spadkowej, a w związku z tym do dokonania zaliczeń na poczet schedy dokonuje się w trakcie postępowania o dziale spadku. Dział spadku może mieć charakter działu umownego zawartego w formie umowy, zazwyczaj notarialnej, zawartej przed notariuszem, wyjątkowo ( w sytuacji gdy w spadku nie dzieli się nieruchomości lub przedsiębiorstwa) w formie zwykłej pisemnej, albo może mieć charakter działu sądowego, przy czym może przybrać formę zgodnego działu ( stanowiska spadkobierców są zgodne) lub spornego działu ( stanowiska spadkobierców są różne, nie ma zgody co do tego, kto jaką rzecz ma otrzymać). Umowny dział może obejmować część majątku spadkowego, jednak przy sądowym dziale spadku, co do zasady powinien zostać podzielony cały spadek.
W sytuacji podziału majątku spadkowego dochodzi do sprecyzowania, jakie elementy majątku zmarłego przynależą konkretnym spadkobiercom. Przedmiotem działu jest majątek spadkowy obliczony jako różnica między aktywami a pasywami wchodzącymi w skład spadku. Oznacza to, że obliczając schedę spadkową należy brać pod uwagę majątek pomniejszony o długi spadkowe.
Przykład: Wartość masy spadkowej wynosi 100 000,00 zł, długi 10 000, 00 zł, więc wartość schedy liczy 100 000,00 zł – 10 000, 00 zł = 90 000,00 zł.
Zaliczenia na schedę spadkową – darowizna lub zapis windykacyjny
Zgodnie z art. 1039 k.c. zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od spadkodawcy darowizn i zapisów windykacyjnych mają miejsce tylko wtedy, gdy do dziedziczenia powołani są zstępni (dzieci, wnuki) zmarłego lub zstępni łącznie z małżonkiem. Co więcej zaliczania darowizn i zapisów na schedę dokonywane są tylko wówczas, gdy powołanie do spadku następuje na podstawie ustawy.
Należy podkreślić, iż zaliczania darowizn i zapisu windykacyjnego podlegających zaliczeniu na schedę spadkową wyklucza sporządzenie testamentu, nawet jeżeli na podstawie testamentu dziedziczy ten sam spadkodawca, który pozostawałyby spadkobiercą ustawowym i dziedziczyłyby w przypadku gdyby zmarły testamentu nie sporządził.
Przykład: Spadkodawca – ojciec trójki dzieci, będący wdowcem, który na podstawie testamentu do spadku powołuje swoją trójkę dzieci. W tym przypadku testament wyłącza zaliczenie darowizn i zapisów windykacyjnych na schedę spadkową. Natomiast gdyby testamentu nie było, spadkobiercami również byłyby te same osoby – trójka dzieci, ale wówczas zaliczenia byłyby możliwe.
A zatem podkreślenia wymaga fakt, że przy dziedziczeniu na podstawie testamentu pozostawionego przez spadkodawcę, nie możemy mówić o zaliczeniach na schedę spadkową.
Jak dokonywać zaliczeń darowizn lub zapisów windykacyjnych i w jaki sposób obliczyć wartość darowizn lub zapisów?
Jak stanowi art. 1042 k.c. zaliczenie na schedę spadkową przeprowadza się w ten sposób, że wartość darowizny lub zapisu windykacyjnego podlegających zaliczeniu dolicza się do spadku lub do części spadku, która ulega podziałowi między spadkobierców obowiązanych wzajemnie do zaliczenia. Następnie oblicza się schedę spadkową każdego z tych spadkobierców, a w dalszej kolejności każdemu z nich zalicza się na poczet jego schedy wartość darowizny lub zapisu windykacyjnego podlegającej zaliczeniu, a dokonanych na jego rzecz.
Wartość darowizny oblicza się według stanu z chwili dokonania, a według cen z chwili działu spadku.
Wartość zapisu windykacyjnego oblicza się według stanu z chwili otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy), a według cen z chwili działu spadku.
Należy również zaznaczyć, że przy zaliczeniu na schedę spadkową nie uwzględnia się pożytków przedmiotu darowizny lub zapisu windykacyjnego np. czynszu dzierżawnego czy czynszu najmu jaki spadkobierca uzyskał z przedmiotu darowizny czy z przedmiotu zapisu windykacyjnego do momentu działu spadku.
Przepisy o zaliczeniu darowizn na schedę spadkową stosuje się odpowiednio do poniesionych przez spadkodawcę na rzecz zstępnego kosztów wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku.
case: Spadkodawca pozostawił małżonka oraz dwoje dzieci: córkę Annę i syna Marka. W skład spadku wchodzi dom o wartości 900 000,00 zł, a spadkobierca – córka Anna uzyskała od spadkodawcy poprzez darowiznę mieszkanie o wartości 300 000,00 zł.
Majątek spadkowy 900.000 zł +wartość przedmiotu darowizny 300.000 zł = 1.200.000 zł.
1.200.000 zł /3 spadkobierców = 400.000 zł scheda każdego z nich.
Jak więc wygląda zaliczenie pomiędzy zstępnymi a małżonkiem zmarłego? Córka Anna, który otrzymała w darowiźnie mieszkanie, później z pozostałej części spadku otrzyma 100 000,00 zł, a syn Marek oraz małżonka otrzymają majątek o wartości po 400 000,00 zł każdy.
Darowizna przewyższająca schedę
Jeżeli wartość darowizny lub zapisu windykacyjnego podlegających zaliczeniu przewyższa wartość schedy, spadkobierca nie jest obowiązany do zwrotu nadwyżki. W wypadku takim nie uwzględnia się przy dziale spadku ani darowizny lub zapisu windykacyjnego, ani spadkobiercy zobowiązanego do ich zaliczenia.
Darowizny na rzecz zstępnych
Jeżeli darowizna lub zapis windykacyjny zostały dokonane na rzecz dalszego zstępnego spadkobiercy, to jest on obowiązany do zaliczenia na schedę spadkową darowizny oraz zapisu windykacyjnego dokonanych przez spadkodawcę na rzecz jego wstępnego. Chodzi o to, by nie dochodziło do sytuacji zmierzających do ominięcia przepisów spadkowych i nadużycia prawa, polegających na tym, że spadkodawca świadomie przekazuje zapis windykacyjny lub darowiznę na rzecz zstępnego swojego spadkobiercy ustawowego, doprowadzając do wyłączenia tym samym obowiązku zaliczania ich wartości na schedę.
Zwolnienie ze schedy spadkowej – czy wszystkie darowizny lub zapisy windykacyjne zalicza się na poczet schedy?
Zasadą jest, że jeżeli w razie dziedziczenia ustawowego dział spadku następuje między zstępnymi albo pomiędzy zstępnymi i małżonkiem, spadkobiercy ci są wzajemnie zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od spadkodawcy darowizn oraz zapisów.
Czy można zwolnić darowiznę z obowiązku zaliczenia na schedę?
Istnieje kilka regulacji prawnych, które pozwalają na zwolnienie darowizn z zaliczenia na poczet schedy, a mianowicie:
- darowizny podlegają zaliczeniu, chyba że z oświadczenia spadkodawcy lub z okoliczności wynika, że darowizna zostały dokonane ze zwolnieniem od obowiązku zaliczenia – najlepiej gdy obowiązek zaliczenia został literalnie wyłączony w treści umowy darowizny,
- nie podlegają zaliczeniu na schedę spadkową drobne darowizny zwyczajowo w danych stosunkach przyjęte.
Czy można zwolnić z obowiązku zaliczenia zapisu windykacyjnego na schedę?
Istnieje obowiązek zaliczenia zapisów windykacyjnych chyba, że z oświadczenia spadkodawcy lub z okoliczności wynika, że zapis windykacyjny został dokonany ze zwolnieniem od obowiązku zaliczenia – najlepiej gdy literalnie obowiązek ten będzie wyłączony w treści zapisu windykacyjnego.
Scheda spadkowa a zachowek
Czy darowizna która została zwolniona ze schedy spadkowej ma znaczenie dla ustalenia wysokości zachowku? Czy ma znaczenie dla ustalenia osób zobowiązanych do jego zapłaty? To czy darowizna została zwolniona z zaliczenia na schedę nie ma znaczenia w ustaleniu wysokości zachowku i ustalenia osób zobowiązanych do jego zapłaty. Scheda spadkowa ma znaczenie tylko przy podziale majątku spadkowego. Mamy do czynienia z dwoma osobnymi regulacjami – dotyczącymi schedy spadkowej i dotyczącymi zachowku.
Testamenty a scheda spadkowa
Czy dziedziczenie na podstawie testamentu ma znaczenie, gdy mówimy o zaliczeniach na schedę spadkową czy też nie? Tak, bowiem w momencie jego sporządzenia wyłączona jest możliwość rozliczenia sched.
Polecane artykuły na blogu: