ROZWÓD – kto płaci alimenty?
Po rozwodzie alimenty należą się nie tylko na dzieci. Obowiązek alimentacyjny obciążać może również byłych małżonków, wszystko zależy od orzeczenia w wyroku odnośnie winy w rozpadzie małżeństwa, a także od kondycji finansowej po rozwodzie każdego z małżonków.
Rozwód bez orzekania o winie lub wina obu stron
Zgodnie z art. 60 §1 KRiO alimenty mogą być orzeczone, gdy żąda ich małżonek, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia ( gdy w wyroku rozwodowym Sąd nie orzekał o winie w rozkładzie pożycia małżeńskiego, jak i gdy orzekł, że obie strony są winne rozkładu pożycia )i który znajduje się w niedostatku. Taki małżonek może domagać się dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego.
Kiedy małżonek jest w niedostatku?
Małżonek znajduje się w niedostatku, gdy własnymi siłami nie jest w stanie zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb w całości lub w części (wyrok SN z 9.12.1998 r., II CKN 88/98). Usprawiedliwione potrzeby te takie, których zaspokojenie zapewni uprawnionemu normalne warunki bytowania, odpowiednie do jego stanu zdrowia i wieku (wyrok SN z 7.9.2000 r., I CKN 872/00).
Z niedostatkiem nie mamy do czynienia gdy uprawniony nie będzie w ogóle w stanie się utrzymać, ale również wtedy gdy nie będzie w stanie zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb w całości. Zgodnie z wyrokiem SN z 19.5.1975 r. (III CRN 55/75) stwierdzono, że niedostatek nie wiąże się z zupełnym niezaspokojeniem usprawiedliwionych potrzeb. Stan niedostatku zachodzi już wtedy, gdy uprawniony nie ma możliwości zarobkowych i majątkowych pozwalających na pełne zaspokojenie jego usprawiedliwionych potrzeb, a jeżeli uprawniony jest chory, to do potrzeb tych należą i lekarstwa.
Stan niedostatku nie musi być wywołany bezpośrednio lub pośrednio rozwodem. Uprawniony może znaleźć się w niedostatku na skutek różnych okoliczności, które wystąpiły przed lub po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego (wyrok TK z 25.10.2012 r., SK 27/12).
Przesłanka niedostatku jest ściśle związana z usprawiedliwionymi potrzebami uprawnionego, ale też z możliwościami zarobkowymi i majątkowymi zobowiązanego, co znalazło wyraz w wyroku SN z 11.2.1997 r. (II CKN 73/96): pojęcie niedostatku nie może być rozpatrywane w sposób abstrakcyjny, oderwany, lecz tylko w stosunku do możliwości majątkowych ewentualnie zobowiązanego do alimentacji małżonka.
Podobnie uznał SN w wyroku z 16.5.2000 r., IV CKN 1222/00): nie sposób przyjąć istnienia obowiązku alimentacyjnego w sytuacji, gdy poziom życia obojga rozwiedzionych małżonków jest zbliżony. Okoliczność, że poziom ten jest w odniesieniu do obu stron niesatysfakcjonujący, nie oznacza powstania obowiązku alimentacyjnego w stosunku do małżonka, który czuje się pokrzywdzony.
Rozwód z wyłącznej winy jednego małżonka
Zgodnie z art. 60 §2 KRiO uprawnionym do alimentów jest małżonek, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej tego małżonka niewinnego.
Wówczas małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.
Obowiązek alimentacyjny małżonka wyłącznie winnego, unormowany w art. 60 § 2 KRiO, jest szerszy co do zakresu potrzeb alimentowanego od tego, jaki został unormowany w § 1, co wynika z wyraźnego wskazania, iż przyznanie alimentów nie jest uzależnione od „stanu niedostatku” małżonka niewinnego, a wystarczające jest istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego (wyrok SN z 29.1.1998 r., I CKN 498/97).
Przy ocenie czy nastąpiło pogorszenie sytuacji majątkowej należy brać pod uwagę warunki materialne małżonka niewinnego, jakie miałby, gdyby drugi z małżonków spełniał należycie swoje obowiązki i gdyby małżonkowie kontynuowali pożycie. Oznacza to, że przeprowadzić należy porównanie każdorazowej sytuacji materialnej małżonka niewinnego z tym położeniem, jakie istniałoby, gdyby rozwód nie został w ogóle orzeczony i gdyby małżonkowie kontynuowali pożycie.
Do uwzględnienia powództwa niezbędnym jest by to właśnie rozwód pociągał za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego. Ujawnienie się takich skutków nawet po wielu latach od orzeczenia rozwodu może uzasadniać uwzględnienie powództwa na tej podstawie, ale tylko wówczas, jeśli zostanie ustalone, że wspomniane skutki są następstwem rozwodu, a nie zostały spowodowane innymi przyczynami (wyrok z 15.7.1999 r., I CKN 356/99).
Istotne pogorszenie sytuacji materialnej to wynikająca bezpośrednio z rozwodu jej negatywna zmiana, polegająca na zmniejszeniu środków, którymi dysponuje małżonek niewinny, lub na zwiększeniu jego usprawiedliwionych potrzeb, przy czym pogorszenie sytuacji nie musi być tak znaczne, aby pociągało za sobą niedostatek małżonka niewinnego (wyroki SN o sygn. akt I CKN 415/99 i I CKN 1276/99), powinno jednak być wyraźnie odczuwalne i znaczące – inaczej byłoby nieistotne ( wyrok TK z 25.10.2012 r., SK 27/12).
Warto przy tym pamiętać, że zgodnie z w wytycznymi SN z 1987 r. uprzywilejowanie małżonka niewinnego polega na tym, że może on żądać alimentów od małżonka winnego, chociażby nie znajdował się w niedostatku. Przyjęte uregulowanie nie daje wprawdzie małżonkowi niewinnemu prawa do równej stopy życiowej z małżonkiem zobowiązanym, lecz małżonek niewinny ma prawo do bardziej dostatniego poziomu życia, niż tylko zaspokajanie usprawiedliwionych potrzeb. Pojęcie stopy życiowej stanowi element, który przy określeniu usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego trzeba także brać pod uwagę (wyrok SN z 28.10.1980 r., III CRN 222/80).
Czasowy charakter obowiązku alimentacyjnego
Zgodnie z art. 60 §3 KRiO obowiązek alimentacyjny między małżonkami wygasa:
a. z chwilą zawarcia przez małżonka uprawnionego nowego małżeństwa,
b. z upływem 5 lat od orzeczenia rozwodu, ale tylko gdy zobowiązanym jest małżonek, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności obowiązek ten ulegnie przedłużeniu.
Nowe małżeństwo
Oznacza to, że nowe małżeństwo eliminuje obowiązek alimentacyjny byłego małżonka. Obowiązek ten nie odradza się po orzeczeniu rozwodu lub unieważnieniu nowego małżeństwa, czy chociażby po śmierci nowego współmałżonka osoby uprawnionej do alimentów.
Ustawową przesłanką wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego nie jest pozostawanie przez uprawnionego w związku nieformalnym (konkubinacie, związku partnerskim). W wyroku SN z 10.7.1998r. (I CKN 788/97) podkreślono, że skutek w postaci wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego między rozwiedzionymi małżonkami jest stricte związany z zawarciem przez uprawnionego nowego małżeństwa.
Zaznaczyć jednak należy, że pozostawanie przez uprawnionego do alimentacji w związku faktycznym może mieć wpływ na dopuszczalność dochodzenia roszczeń alimentacyjnych w świetle zasad współżycia społecznego, jak i na zakres świadczeń alimentacyjnych (uchwałą SN z 17.12.1991 r., III CZP 131/91). W wyroku SN z 11.7.2000 r. (II CKN 1015/00) wskazano, że powódka nie przeczy, iż od wielu lat pozostaje w faktycznym związku. Okoliczność ta nie pozostaje bez wpływu na ocenę jej potrzeb z punktu widzenia uregulowania zawartego w art. 60 § 1 kro. Prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego w związku pozamałżeńskim sprowadza bowiem na partnerów tego związku wzajemną zależność ekonomiczną.
Upływ 5 lat
Termin 5 lat biegnie od daty uprawomocnienia się wyroku rozwodowego.
Sąd może przedłużyć czas trwania obowiązku alimentacyjnego, jeżeli zachodzą wyjątkowe okoliczności . W Wytycznych z 1987 r. SN wskazał, że przedłużenie czasu trwania obowiązku alimentacyjnego może nastąpić na czas określony lub nieograniczony. Podkreślono, że zawsze będzie chodzić o taki czas, przez który wg przewidywań możliwych w czasie wyrokowania – dostarczenie środków utrzymania rozwiedzionemu małżonkowi – będzie potrzebne i uzasadnione. Jeśli zatem będzie np. chodziło o osobę, która z powodu kalectwa musi być uznana za dożywotnio wymagającą alimentacji, to konieczne stanie się przedłużenie obowiązku alimentacyjnego na czas nie ograniczony.
Mogą zaistnieć różnego rodzaju nie dające się skatalogować okoliczności przemawiające z punktu widzenia zasad współżycia społecznego za przedłużeniem obowiązku alimentacyjnego. Do tych zasad należy m.in. to by rozwiedzeni małżonkowie, których przez szereg lat łączyły wyjątkowo bliskie więzy rodzinne i których małżeństwo zostało rozwiązane z przyczyn nie dyskwalifikujących moralnie żadnego z nich, nie pozostali obojętni na swoje losy również po rozwodzie i aby poczuwali się do obowiązku wzajemnej pomocy, jeśli wymaga jej wyjątkowo krytyczna sytuacja jednego małżonka, a pozwala na to sytuacja materialna drugiego.
Należy pamiętać, że przy roszczeniach alimentacyjnych bardzo ważna jest kwestia dowodzenia swoich racji, Sąd nie działa z urzędu w tego rodzaju sprawach, dlatego bardzo istotne jest odpowiednie przygotowanie i podjęcie inicjatywy dowodowej. Nasza Kancelaria ma wieloletnie doświadczenie w tego rodzaju sprawach i jest w stanie wskazać swoim Klientom na odpowiedni tryb postępowania.
Polecane artykuły na blogu: