Obowiązek alimentacyjny rodziców względem dzieci – cz. 1

W myśl art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ( dalej k.r.o.) treścią obowiązku alimentacyjnego jest dostarczenie uprawnionemu przez zobowiązanego środków utrzymania, a w miarę możliwości wychowania. 

Kogo obciążą obowiązek alimentacyjny?

Obowiązek alimentacyjny obciąża w pierwszej kolejności krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo ( art. 128 i 129 k.r.o.), przy czym obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, zaś wstępnych przed rodzeństwem. Dalej obowiązek dostarczenia środków utrzymania małżonka, wyprzedza obowiązek alimentacyjny ww. krewnych ( art. 130 k.r.o.). 

Obowiązek alimentacyjny rodziców względem dzieci:

W niniejszym wpisie zasadniczo skupimy się na obowiązku alimentacyjnym rodziców względem dzieci. Otóż rodzice są zobowiązani do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, jeżeli to nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie, a dochody z majątku dziecka nie wystarczają na pokrycie kosztów utrzymania i wychowania dziecka ( art. 133 k.r.o.). 

Z treści tego przepisu można wyciągnąć kilka wniosków:

  • po pierwsze, jest to obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dziecka, które „nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie”. Uzyskiwanie przez dziecko dochodów nie prowadzi do wygaśnięcia obowiązku, chyba że dziecko, co występuje rzadko, osiąga dochody, które umożliwiają mu zupełnie samodzielne funkcjonowanie;
  • po drugie, dziecko małoletnie uprawnione jest do świadczeń alimentacyjnych niezależnie od tego, czy znajduje się w niedostatku;
  • po trzecie, rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych, ale wyłącznie względem dziecka pełnoletniego, czyli dziecka, które ukończyło lat 18 (art. 10 § 1 k.c.) lub też zawarło wcześniej małżeństwo (art. 10 § 2 k.c.), przy spełnieniu dodatkowych przesłanek określonych w art. 133 § 3 k.r.o. 

Ustawodawca w art. 133 §3 k.r.o.  pozwala w wyjątkowych przypadkach na uchylenie się rodziców od obowiązku alimentacyjnego, ale wyłącznie wobec dziecka pełnoletniego. Otóż rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.

Do kiedy należy płacić alimenty na dziecko?

Przepisy kodeksu nie precyzują wieku dziecka, do którego rodzice są zobligowani do łożenia alimentów. Klienci często pozostają w błędzie i są przekonani, że muszą płacić alimenty np. do 24 lub 25 roku życia dziecka. Tymczasem obowiązek alimentacyjny rodziców nie wygasa z chwilą osiągnięcia przez dziecko określonego wieku, ale w razie spełnienia się przesłanki polegającej na tym, że dziecko jest już w stanie utrzymać się samodzielnie np. gdy podjęło pracę, uzyskało zawód umożliwiający podjęcie pracy albo uzyskuje zasiłek dla bezrobotnych (patrz: uchwała SN z 18.05.1995 r., sygn. akt: III CZP 59/95 „Otrzymywanie przez dziecko zasiłku dla bezrobotnych może, w zależności od okoliczności sprawy, być podstawą do uznania, że jest ono w stanie utrzymać się samodzielnie w rozumieniu art. 133 §1 k.r.o.”). 

Od czego należy wysokość obowiązku alimentacyjnego?

Wysokość alimentów jest uzależniona od dwóch czynników:

  • usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego, 
  • możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego. 

Przez usprawiedliwione potrzeby uprawnionego należy rozumieć potrzeby, których spełnienie zapewni mu odpowiedni do jego wieku i uzdolnień – prawidłowy rozwój duchowy i fizyczny. W przypadku dziecka należy uwzględnić jego wiek, stan zdrowia, zainteresowania i zdolności. Decydujące znaczenie mają zatem kryteria subiektywne. Przykładowo wysokość alimentów przysługujących dziecku, które wymaga codziennego przyjmowania leków i częstych prywatnych wizyt u lekarza, powinna być większa niż dla dziecka zdrowego. 

Drugą pozytywną przesłanką wpływającą na zakres świadczeń alimentacyjnych stanowią zarobkowe i majątkowe możliwości zobowiązanego. Określenie takich możliwości wymaga zazwyczaj ustalenia wysokości comiesięcznych dochodów, np. z tytułu wynagrodzenia za pracę. Jednak orzecznictwo SN jest zgodne co do tego, że możliwości zarobkowe osoby zobowiązanej nie wynikają z faktycznie osiąganych zarobków i dochodów, ale stanowią środki pieniężne, które osoba zobowiązana może i powinna uzyskiwać przy dołożeniu należytej staranności, stosownie do swych sił umysłowych i fizycznych (np. orzeczenie SN z 9.01.1959 r., III CR 212/59, wyrok SN z 22.06.2007 r., II UK 229/06, LEX nr 422753). W uzasadnieniu uchwały z 26.05.1995 r., III CZP 178/94, SN podkreślił, że „ustalenie możliwości zarobkowych (majątkowych) zobowiązanego do alimentacji ma często charakter hipoteczny, gdyż kryterium takich możliwości nie zawsze są zarobki osiągane aktualnie przez zobowiązanego, lecz sama zdolność do uzyskania wyższego wynagrodzenia. Jeżeli zatem – najczęściej – wysokość alimentów sąd ustala na podstawie zarobków otrzymywanych przez pozwanego, to nie dlatego, że pomija dyspozycję art. 135 § 1 k.r.o., lecz z tej racji, że zarobki te odpowiadają możliwościom zobowiązanego. Prowadzi to do konkluzji, że poza całokształtem okoliczności faktycznych, które w sprawie o alimenty sąd obowiązany jest wziąć pod uwagę, istnieje pewna sfera ocen, które odnoszą się do przypuszczenia, domysłu, a nie do faktów jako okoliczności rzeczywistych”.

Nadto w niektórych wypadkach zobowiązany może dysponować dużymi środkami majątkowymi, pomimo że nie osiąga periodycznych dochodów na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej. Przy ocenie możliwości majątkowych należy w każdym przypadku ustalić najważniejsze składniki majątku zobowiązanego, np. środki zgromadzone na lokatach bankowych, nieruchomości, papiery wartościowe itp. 

Możliwości majątkowe zobowiązanego często będą zależeć od tego, czy zawarł on kolejny związek małżeński, a tym samym założył nową rodzinę i ma na utrzymaniu inne osoby np. niepracującą chorą żonę lub nowonarodzone dzieci. Brak jest podstaw do uprzywilejowania dzieci z któregoś związku pod kątem obowiązku alimentacyjnego. Przy ustalaniu wysokości alimentów zobowiązanego, który założył nową rodzinę, należy naturalnie uwzględnić obowiązek zaspokojenia potrzeb nowej rodziny, który wynika z art. 27 k.r.o.

Równa stopa życiowa rodziców i dzieci:

W uchwale SN z 9.06.1976 r., III CZP 46/75, podkreślono, że małoletnie dzieci mają prawo do równej stopy życiowej z rodzicami, rodzice „muszą więc podzielić się z dzieckiem nawet najmniejszymi dochodami”, i to niezależnie od tego, czy żyją z nimi wspólnie czy oddzielnie np. gdy przed rozwodem dziecko chodziło do prywatnej szkoły z wysokim czesnym, to brak jest podstaw, by z tej szkoły rezygnowało po rozwodzie rodziców, a czesne należy traktować jako składową usprawiedliwionych potrzeb dziecka. Podobnie będzie wyglądała sytuacja np. z wakacjami – jeżeli. ojciec wyjeżdża na ekskluzywne urlopy, to dziecko będzie uprawnione do tego, by w poczet usprawiedliwionych potrzeb zaliczyć wydatki na takie wakacje. 

Jak uzyskać alimenty?

Idealną sytuacja jest, że zobowiązany do alimentów reguluje je dobrowolnie w wysokości ustalonej między stronami. Jednakże wielokrotnie jest tak, że albo zobowiązany do alimentów ich w ogóle nie reguluje, płaci je nieregularnie albo w wysokości niższej niż oczekiwałby uprawniony do alimentów (lub rodzic, u którego małoletni przebywa). 

Co wówczas? Alimenty dla dziecka można uzyskać na podstawie wyroku sądu, ugody zawartej przed mediatorem zatwierdzonej przez sąd, aktu notarialnego, w którym dłużnik poddaje się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej do wysokości w akcie wprost określonej. 

W kolejnych wpisach przedstawimy tematykę powództwa o zasądzenie alimentów, o podwyższenie alimentów, o obniżenie alimentów oraz o uchylenie obowiązku alimentacyjnego.