Koronawirus a prawa i obowiązki pracownika

W środę 04.03.2020r. potwierdzono w Polsce pierwszy przypadek zachorowania na koronawirusa tj. wirusa SARS-CoV-2/COVID/19. Pracownicy i pracodawcy zastanawiają się jak w tej sytuacji się zachować i zorganizować pracę. Dotyczy to w szczególności zakładów pracy, w których pracownicy mają kontakt z osobami z krajów, w których zachorowalność na koronawirusa jest znaczna np. Chiny, Włochy czy Niemcy, bądź też zachodzi potrzeba wyjazdu poza granicę kraju.

Pytanie czy pracodawca może nie dopuścić pracownika do pracy w razie podejrzenia zakażenia wirusem lub skierować go na badania wykluczające zakażenie?

Zasady kierowania pracowników na badania lekarskie i przeprowadzania badań wstępnych, okresowych i kontrolnych pracownika reguluje Kodeks pracy. Zgodnie z art. 229 Kodeksu pracy pracownik podlega badaniom profilaktycznym: wstępnym, okresowym i kontrolnym. Badania wstępne mają miejsce przy przyjęciu pracownika do pracy. Zakres i częstotliwość badań okresowych ustala zaś lekarz stosownie do potrzeb i przy uwzględnieniu profilaktyki. Natomiast badania kontrolne są wykonywane w przypadku, gdy niezdolność pracownika do pracy trwała dłużej niż 30 dni. Przepisy kodeksu pracy nie przewidują jednak innego rodzaju badań, w szczególności nie uprawniają pracodawcy wprost do kierowania pracowników na badania np. w razie przeziębienia, grypy, ospy.

Jednak w skrajnych przypadkach tj. jeżeli pracownik ma objawy chorobowe takie jak gorączka, kaszel czy duszności można uznać, że wystąpiło zdarzenie wskazujące na zmianę stanu zdrowia pracownika – a to dawało podstawę do odsunięcia go od pracy oraz skierowania na kontrolne badania lekarskie (orzeczenie Sądu Najwyższego z 18 grudnia 2002 r. sygn. I PK 44/02). Za ten czas pracownik zachowywał prawo do wynagrodzenia (art. 210 § 3 Kodeksu pracy).

Projektowana specustawa w sprawie koronawirusa COVID-19 wprowadza dodatkowe regulacje. W szczególności w celu przeciwdziałania COVID-19 pracodawca może polecić pracownikowi wykonywanie, przez czas oznaczony, pracy określonej w umowie o pracę, poza miejscem jej stałego wykonywania ( praca zdalna).

Czy pracownik może odmówić wyjazdu do kraju, w którym istnieje zagrożenie koronawirusem?

Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy art. 210 § 1 w razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia, pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy. Powinien o tym niezwłocznie powiadomić przełożonego. Przysługuje mu za ten czas wynagrodzenie.

A zatem pracownik, którego pracodawca wysyła w delegację /wyjazd służbowy w rejony zagrożone koronawirusem np. północne Włochy czy Chiny, może odmówić wykonania takiego polecenia ze względu na bezpośrednie zagrożenie swojego życia lub zdrowia oraz ryzyko rozprzestrzenienia choroby w kraju tzn. narażenie na niebezpieczeństwo innych osób.

A co gdy to pracownik sam był na urlopie w jednym z krajów z podwyższonego ryzyka zachorowań?

Zgodnie z art. 207 kodeksu pracy pracodawca ma obowiązek dbać o bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Jak wynika z orzeczenia Sądu Najwyższego z 19 grudnia 1980 r. (sygn. I PR 87/80) pracodawca jest zobowiązany aktywnie przeciwdziałać występowaniu zagrożeń dla pracowników.

W związku z tym pracodawca ma uzasadnione prawo zapytać pracownika, czy ten spędzał wakacje w regionach zagrożonych koronawirusem, żeby móc ustalić ewentualną skalę ryzyka także dla pozostałych zatrudnionych.
Jeżeli pracownik był na takich terenach to pracodawca powinien zachęcać pracownika do pozostania w domu, eliminując tym samym zagrożenie dla pozostałych pracowników. Jednak jak wskazano powyżej, pracodawca bez uzasadnionej przyczyny nie może skierować pracownika na badania kontrolne. Może to uczynić tylko w skrajnych przypadkach, gdy ryzyko zachorowania jest znaczne.

Czy pracownikowi w razie kwarantanny przysługują jakieś świadczenia?

Osoby, z które miał kontakt bezpośredni z osobami zakażonymi koronawirusem albo które wróciły z trenów szczególnie zagrożonych koronawirusem, a jednocześnie mające objawy takie jak kaszel, duszności, gorączka, winny zostać poddane kwarantannie.

Pytanie czy przysługuje im wówczas wynagrodzenie za pracę? Otóż zgodnie z art. 210 kodeksu pracy §1 w razie gdy wykonywanie przez pracownika jego obowiązków stwarza bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia pracownika, pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego, a nawet zgodnie z §2 oddalić się z miejsca pracy. Dalej zgodnie z § 3 za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia w przypadkach, o których mowa w § 1 i 2, pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Jakie prawa przysługują rodzicom gdy zostaną zamknięte żłobki, przedszkola czy szkoły?

Otóż zgodnie z planowaną specustawą w sprawie koronawirusa COVID-19 w przypadku zamknięcia żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola lub szkoły, do których uczęszcza dziecko, z powodu COVID-19, ubezpieczonemu zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności zapewnienia osobistej opieki nad dzieckiem, przysługuje dodatkowy zasiłek opiekuńczy za okres nie dłuższy niż 14 dni.

Ważne:

Specustawa dot. koronawirusa COVID-19 została niemal jednogłośnie przegłosowana w Sejmie dnia 03.03.2020 r., teraz czeka na prace w Senacie, a po jej przyjęciu na podpis Prezydenta i ogłoszenie w Dzienniku Ustaw. Ma wejść w życie w dniu następnym po dniu jej ogłoszenia w Dz.U.