Kara pozbawienia wolności w Systemie Dozoru Elektronicznego (SED)

Data wpisu 10 kwietnia 2020

Od kilku lat, a dokładnie od 2007 r. polski kodeks karny przewiduje możliwość odbywania kary pozbawienia wolności za przestępstwo czy przestępstwo skarbowe w ramach systemu dozoru elektronicznego (dalej SDE).

Cóż to takiego jest dozór elektroniczny? Jakie trzeba spełnić warunki by taki system wykonywania kary pozbawienia wolności został zastosowany? Jak wygląda odbywanie kary w takim trybie?

Dozór elektroniczny zasadniczo jest nieizolacyjnym sposobem wykonania kary wykonywanym przy pomocy odpowiednich urządzeń technicznych, w tym noszonego na ciele osoby karanej nadajnika (dozór stacjonarny). Odbywanie kary w tym systemie umożliwia skazanemu jej odbycie, gdzie zostało wskazane miejsce stałego pobytu skazanego. Dzięki takiemu rozwiązaniu, w trakcie odbywania kary w systemie elektronicznym skazany będzie miał możliwość podjęcia pracy zarobkowej czy kontynuowania nauki.

Dozór elektroniczny wykonuje się jako dozór stacjonarny. Środki karne i zabezpieczające w systemie dozoru elektronicznego wykonuje się także jako dozór zbliżeniowy lub dozór mobilny. Dozór zbliżeniowy pozwala np. na kontrolę orzeczonego skazanemu zakazu zbliżania się do innej osoby, natomiast dozór mobilny pozwala ustalić, gdzie w danym momencie znajduje się osoba wykonująca dozór elektroniczny.

O udzieleniu zezwolenia decyduje właściwy Sąd Okręgowy (po złożeniu odpowiedniego wniosku do sądu penitencjarnego), a samą karę wykonuje się tam gdzie skazany posiada określone miejsce stałego pobytu, w wyznaczonym czasie (według szczegółowo określonego harmonogramu).

Kto może odbywać karę w ramach Systemu Dozoru Elektronicznego?

Odbycie kary (zgodnie z treścią art 43la kkw) w opisywanym systemie obejmuje skazanego, wobec którego:

sąd orzekł karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą jednego roku i 6 miesięcy (uwaga zmiana!), a nie zachodzą warunki recydywy specjalnej wielokrotnej przewidziane w art. 64 § 2 k.k.,
sąd orzekł karę łączną pozbawienia wolności nieprzekraczającą jednego roku i 6 miesięcy (uwaga zmiana!),
wymierzono dwie lub więcej niepodlegających łączeniu kar pozbawienia wolności, które skazany ma odbyć kolejno, nieprzekraczających w sumie jednego roku i 6 miesięcy (uwaga zmiana!).

Sąd Okręgowy może udzielić zezwolenia na dozór elektroniczny tj. wolnościowe odbycie wyroku osobie, którą pozbawiono wolności bezwzględnie, jak i osobie, wobec której wydano wyrok z warunkowym zawieszeniem wykonania kary, a której wykonanie następnie zarządzono bądź której orzeczono zastępczą karę pozbawienia wolności. Sąd Okręgowy o odbywaniu kary orzeka w postanowieniu sądu.

Kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego nie może odbywać kary osoba skazana w trybie art. 64 2 kk tzw. recydywa wielokrotna.

UWAGA!

Mocą art. 15 ustawy z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw, od dnia 1 kwietnia 2020 r. zmieniły się warunki formalne uprawniające do skorzystania z instytucji dozoru elektronicznego.

Wcześniej odbycie kary w ramach dozoru elektronicznego obejmowało skazanych, wobec których sąd orzekł karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą roku.

Niniejsze należy jednak śledzić (aktualizować), ponieważ z czasem znoszenia obostrzeń związanych z pandemią koronawirusa wprowadzone na czas jej trwania przepisy mogą tracić swoją ważność.

Udzielenie zezwolenia na SDE przez Sąd?

Jak już wskazywano o udzieleniem zezwolenia na odbywanie kary w tym trybie zajmuje się Sąd Okręgowy. Podkreślenia także wymaga, że jest to dobrodziejstwo Sądu, a nie zasada, którą po spełnieniu przesłanek wynikających z kodeksu karnego należy stosować.

Co więcej, odbycie kary pozbawienia wolności w systemie DE (tj. poza zakładem karnym) możliwe jest tylko wówczas, gdy będzie to wystarczające do osiągnięcia celów kary. W sytuacji, w której skazany rozpoczął już bieg kary, zezwolenia można udzielić tylko wówczas, gdy przemawiają za tym dotychczasowa postawa i zachowanie skazanego w zakładzie karnym, głównie, gdy stopień demoralizacji skazanego nie występuje bądź jest niewielki (najczęściej niniejsze wynika z przedłożonej opinii zakładu karnego w tym zakresie).

Z pewnością okolicznościami przemawiającymi na korzyść wnioskującego będą m. in.:

potrzeba kontynuowania nauki lub pracy, zwłaszcza w sytuacji gdy jest jedyną osobą utrzymującą rodzinę,
konieczność sprawowania opieki nad dzieckiem lub innymi osobami,
dotychczasowa niekaralność,
wspomniana już pozytywna opinia z zakładu karnego,
pozytywna opinia z miejsca zamieszkania,
postawa w trakcie procesu, dobrowolne naprawienie szkody, pojednanie się z pokrzywdzonym, krytyczny stosunek do popełnionego czynu.

Przesłanki wykonywania kary w SDE

Karę poprzez dozór elektroniczny skazany może odbyć po spełnieniu następujących przesłanek wskazanych w treści kodeksu karnego:

pozwalają na to warunki techniczne, tj. liczba i zasięg dostępnych nadajników i rejestratorów (w tym jest dostępność ich obsługi),
osoby wspólnie zamieszkujące ze skazanym uprzednio sporządzą na piśmie oświadczenie (oświadczenie dotyczy osób pełnoletnich) o wyrażeniu zgody na odbycie kary w systemie dozoru elektronicznego przez skazanego w miejscu wspólnego zamieszkiwania (do oświadczenia osoby wspólnie zamieszkujące powinny dołączyć również oświadczenie o wyrażeniu zgody na udostępnianie swojego miejsca zamieszkania w celu przeprowadzenia kontroli wobec skazanego odbywającego karę w systemie dozoru elektronicznego),
po przedłożeniu przez sądowego kuratora zawodowego zebranych informacji dotyczących osoby wskazanej przez Sąd (skazanego), miejsca zamieszkania skazanego, w którym będzie on odbywał karę w systemie dozoru elektronicznego wraz z opisem warunków niezbędnych do prawidłowego wykonywania kary w systemie SED, w tym warunków rodzinnych oraz socjalno-bytowych skazanego. Kurator zawodowy informuje osoby, które będą wspólnie zamieszkiwać ze skazanym odbywającym karę w systemie dozoru elektronicznego o warunkach wykonywania tej kary, jak również o konsekwencjach tego sposobu wykonywania kary przez skazanego.

Gdzie należy złożyć wniosek o odbycie kary w systemie SDE?

Udzielić zezwolenia na odbycie kary w systemie dozoru elektronicznego właściwy jest Sąd Okręgowy (penitencjarny), w którego okręgu skazany przebywa. Oznacza to nic innego jak tylko oznacza rzeczywiste miejsce pobytu skazanego – na wolności albo w zakładzie karnym, jeśli w nim przebywa.

Odbycie pozbawienia wolności w Systemie Dozoru Elektronicznego oraz związane z tym obowiązki skazanego

Rozpoczęcie wykonywania kary w ramach Systemu Dozoru Elektronicznego następuje z dniem, w którym wobec skazanego uruchomiono środki techniczne niezbędne do wykonywania kary w tym systemie.

Jednocześnie tuż po wydaniu postanowienia w przedmiocie udzielenia zgody na odbycie kary w systemie SED, skazany powinien otrzymać na piśmie szczegółowe pouczenie o przysługujących mu prawach oraz ciążących na nim obowiązkach związanych z wykonaniem dozoru elektronicznego, jak również o konsekwencjach naruszenia któregokolwiek z obowiązków.

Wśród obowiązków wskazanych w treści pouczenia znajdują się m.in.:

obowiązek przebywania we wskazanym przez sąd miejscu w godzinach ustalonych w harmonogramie,
udzielania wyjaśnień z przebiegu dozoru (w tym należy pamiętać o obowiązku poinformowania kuratora sądowego o rozpoczęciu wykonywania kary w SED w terminie 7 dni),
noszenia nadajnika,
odbierania telefonów kontrolnych w urządzeniu monitorującym,
dbania o powierzone mu elektroniczne urządzenie rejestrujące (wszelkie umyślne zniszczenia będą skutkować odpowiedzialnością karną oraz finansową), w tym informowania o wszelkich problemach technicznych oraz nie odłączania zasilania elektronicznego
poddawanie się czynnościom kontrolnym poprzez m.in. wpuszczenie do miejsca zamieszkania, w którym zainstalowano rejestrator (kontrolę w zakresie odbywania kary wykonują pracownicy obsługi systemu dozoru elektronicznego bądź sądowy kurator zawodowy),
przestrzeganiu porządku prawnego.

Sąd może udzielić zezwolenia nakładając przy tym na odbywającego karę pozbawienia wolności w SDE obowiązki określone w art. 72 k.k.

Jak wygląda wykonywanie kary w systemie dozoru elektronicznego w rzeczywistości?

Dozór polega na założeniu na nogę (ewentualnie rękę) objętego dozorem, niekrępującego nadajnika radiowego oraz zamontowaniu w domu czy innym wskazanym miejscu urządzenia monitorującego wraz z telefonem. Objęty dozorem jest zobligowany do przebywania w domu lub innym miejscu w czasie wskazanym w orzeczeniu. Sąd może zezwolić skazanemu na naukę bądź pracę zawodową, wówczas uwzględnia to w zezwoleniu i wskazuje w jakich godzinach można przebywać poza miejscem zamieszkania. W razie złamania nałożonego obowiązku urządzenia monitorujące niezwłocznie zawiadamiają Centralę Monitorowania o tym fakcie. Jeżeli niedopełnienie obowiązku będzie wynikało z winy skazanego, oznaczać to będzie prawdopodobnie uchylenie zezwolenia na dozór i powrót do zakładu karnego celem odbycia reszty kary. Jeżeli zaś przyczyną niedopełnienia obowiązków będą sytuacje losowe (np. korek na drodze z pracy, awaria auta) – skazany może liczyć na utrzymanie dozoru. W każdym razie winien niezwłocznie zawiadomić Centralę Monitorowania o każdym takim zdarzeniu.

Należy pamiętać, że w przypadku nieprzestrzegania warunków odbywania kary sąd może zamienić dozór elektroniczny na pobyt w zakładzie karnym lub powrót do zakładu karnego.

Harmonogram odbywania kary

System Dozoru Elektronicznego pozwala skazanym na realizację podczas wykonywania kary pozbawienia wolności innych celów, w szczególności:

świadczenie pracy,
wykonywanie praktyk lub korzystania z posług religijnych,
sprawowania opieki nad osobą małoletnią, osobą niedołężną lub chorą,
kształcenia i samokształcenia oraz wykonywania twórczości własnej,
korzystania z urządzeń lub zajęć kulturalno-oświatowych i sportowych,
komunikowania się z obrońcą, pełnomocnikiem oraz wybranym przez siebie przedstawicielem, o którym mowa w art. 42 (osoba godna zaufania spośród przedstawicieli stowarzyszeń, fundacji, organizacji oraz instytucji wskazanych w art. 38 §1 kkw),
komunikowania się z podmiotami, o których mowa w art. 38 §1 kkw,
utrzymywania więzi z rodziną lub innymi bliskimi osobami,
korzystania z opieki medycznej lub udziału w terapii,
dokonania niezbędnych zakupów.

Wskazany harmonogram pozwala na ścisłe określenie godzin realizacji tych celów. Sąd penitencjarny określa przedziały czasu w ciągu doby i w poszczególnych dniach tygodnia, w których skazany będzie mógł oddalić się z miejsca stałego pobytu lub innego wskazanego miejsca na okres nieprzekraczający 12 godzin dziennie.

Harmonogram sporządza sąd, który udziela zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w Systemie Dozoru Elektronicznego. Jednakże z praktyki wynika, że sporządzenie własnego harmonogramu zawierającego realizację wyżej wymienionych celów oraz dołączenie go do przedkładanego do sądu wniosku o dozór elektroniczny będzie mile widziane. W tym wypadku należy skrupulatnie ustalić godziny przebywania poza domem, cel, w którym będzie przebywał poza domem, z uwzględnieniem czasu na dotarcie do miejsca odbywania kary. Z praktyki wynika także, żeby plan był sporządzony w sposób racjonalny (nie powinno się maksymalnie wykorzystywać dozwolonego czasu na przebywanie poza domem). Sąd wydający postanowienie w sprawie nie będzie związany sporządzonym we własnym zakresie harmonogramem. Może jednak wziąć sporządzony dla wykonywania kary harmonogram pod uwagę przy ustalaniu własnego harmonogramu, traktując go jako wskazówkę.

Zakres działalności naszej Kancelarii

W naszej Kancelarii świadczymy usługi z zakresu doradzania, sporządzania wniosków o udzielenie zezwolenia na dozór elektroniczny oraz reprezentowania skazanych przed Sądami Okręgowymi nie tylko terenie województwa śląskiego, ale również innych województw, głównie ościennych.

Przeczytaj na blogu:

Rozwód z orzekaniem o winie