Jakie nazwisko po ślubie, a jakie po rozwodzie?

Zgodnie z art. 25 §1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ( dalej k.r.o.) „O nazwisku, które każdy z małżonków będzie nosił po zawarciu małżeństwa, decyduje jego oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie może być złożone bezpośrednio po zawarciu małżeństwa albo przed sporządzeniem przez kierownika urzędu stanu cywilnego zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa.”

Przez wiele lat w Polsce ugruntowała się tradycja, zgodnie z którą po ślubie to kobieta przyjmowała nazwisko męża. W ostatnich latach obserwuje się odejście od tej tendencji. Jakie zatem są możliwości? Jakie nazwisko mogą nosić małżonkowie po ślubie?

Odpowiedzi udziela art. 25 §2 k.r.o., który stanowi, że „małżonkowie mogą nosić wspólne nazwisko będące dotychczasowym nazwiskiem jednego z nich [albo męża, albo żony – przypis]. Każdy z małżonków może również zachować swoje dotychczasowe nazwisko albo połączyć z nim dotychczasowe nazwisko drugiego małżonka.” A zatem jak widzicie jest szereg opcji tj.:

– pozostanie przy dotychczasowym nazwisku przez każdego z małżonków,

– przyjęcie nazwiska drugiego małżonka, przy czym nazwisko może przyjąć zarówno żona, jak i mąż, 

– połączonie nazwisk i utworzenie nazwiska dwuczłonowego. 

Jakie brzmienie nazwiska?

Jeżeli nazwiska małżonków są to tzw. nazwiska polskie ( np. Kowlaski, Nowakowski)  i mają odmienne końcówki, stosuje się w tej mierze zasady gramatyki polskiej. W odniesieniu do nazwisk zwyczajowo niepodlegających odmianie (np. Góra, Rzeka) należy uwzględniać współczesną konwencję, unikając w miarę możności lokalnych, często nieaktualnych już zwyczajów, np. Górzyna, Górowa. Zatem oboje małżonkowie będą nazywali się Góra. 

Konfiguracja nazwisk w razie połączenia:

Skoro małżonkowie mogą postanowić, że jedno z nich albo oboje do swojego dotychczasowego nazwiska dodadzą nazwisko małżonka, rodzi się pytanie jaka powinna być konfiguracja nazwisk? Czy pierwsze powinno być nazwisko męża czy żony? Otóż jak przyjmuje się w doktrynie, każdy z małżonków ma prawo ukształtować swoje nazwisko odmiennie, np. jako pierwsze pozostawiając swoje nazwisko, jako drugie współmałżonka tzn. żona może nazywać się Kowalska – Nowak, zaś mąż Nowak – Kowalski. Oznacza to, że de facto nazwiska mogą podlegać dalszemu zróżnicowaniu z uwagi na możliwość zmiany kolejności tych dwóch nazwisk (por. K. Gromek, Kodeks rodzinny…, 2009, s. 183). Nadto i w przypadku nazwisk dwuczłonowych należy stosować zasady gramatyki, dotyczące nazwisk mających odmienne końcówki (np. Janowska-Krzyżańska).

Ilość członów w nazwisku:

Przy połączeniu nazwisk warto pamiętać, że nazwisko utworzone w wyniku połączenia nie może składać się z więcej niż dwóch członów. Oznacza, to że ktoś, kto np. po rodzicach albo na skutek zawarcia poprzedniego małżeństwa posiada już podwójne nazwisko, nie może dodać już nazwiska współmałżonka jako trzeciego członu( art. 25 §3 k.r.o.). Wówczas zachodzi konieczność wskazania z jakich dwóch części składać się będzie jego przyszłe nazwisko.

Nazwiska obcojęzyczne:

Jak wiadomo ostatnio coraz częstsze pozostają małżeństwa z obcokrajowcami. Nazwiska obcojęzyczne podlegają wpisaniu w brzmieniu wskazanym przez małżonków. Należy dążyć do uwzględnienia w miarę możności decyzji małżonków, uwzględniając zarazem zasady gramatyczne, występujące w danym języku oraz istniejący w tej mierze margines swobody, a także dokonującą się w danym społeczeństwie ich ewolucję (np. od nazwiska męża: Zinowiew, dopuszczalna jest dla żony zarówno forma Zinowiewa, jak i Zinowiew). W odniesieniu do występujących w niektórych kręgach kulturowych dodatkowych elementów takich jak „de”, „von” czy „y”, nazwisko złożone z dwóch członów może obejmować cały człon, w jego oryginalnym „łącznym” brzmieniu (np. „von Kenow-Janowska”, a nie „Kenow von Janowska”, ani „von Janowska-Kenow). Można natomiast zrezygnować z tego dodatkowego członu i połączyć nazwiska w postaci „Janowska-Kenow”. (patrz H. Dolecki ( red.), Sokołowski T. Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Komentarz wyd. II). 

A co z nazwiskiem po rozwodzie?

Odpowiedzi na to pytanie udziela art. 59 k.r.o. zgodnie, z którym „ W ciągu trzech miesięcy od chwili uprawomocnienia się orzeczenia rozwodu małżonek rozwiedziony, który wskutek zawarcia małżeństwa zmienił swoje dotychczasowe nazwisko, może przez oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub konsulem powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa.”

A zatem przepis ten umożliwia małżonkowi rozwiedzionemu niejako powrót do nazwiska noszonego przed ślubem. Powrót do nazwiska nie wymaga zgody byłego współmałżonka, a jedynie oświadczenia samego małżonka, który chce powrócić do nazwiska sprzed ślubu. 

Co więcej, były małżonek nie może zmusić drugiego do powrotu do nazwiska sprzed ślubu, co znajduje odzwierciedlenie w utrwalonej linii orzecznictwa m. in. w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 02.02.1978 r., sygn. akt: IV CZ 11/78, zgodnie z którym: 

„Były mąż nie może domagać się odebrania swojej byłej żonie prawa do nazwiska nabytego przez małżeństwo, jako że kodeks rodzinny i opiekuńczy takiej możliwości nie przewiduje.”

Termin:

Na koniec warto pamiętać, że powrót to nazwiska jest ograniczony w czasie i jest możliwy tylko w terminie 3 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia o rozwodzie, a nie od samego ogłoszenia wyroku rozwodowego, ani od momentu wydania orzeczenia z prawomocnością. 

Jaki USC lub konsulat jest właściwy?

Nie ma wymogu, by oświadczenie składać w urzędzie lub konsulacie właściwym dla miejsca zamieszkania lub zameldowania. Można iść do dowolnego USC lub konsulatu – jeżeli ktoś przebywa poza granicami Polski.

Jakie dokumenty są potrzebne?
Osobie, która chce wrócić do swojego nazwiska sprzed zawarcia związku małżeńskiego, potrzebne są:
– dokument tożsamości (dowód osobisty lub paszport);
– informacje o miejscu, w którym sporządzono akt małżeństwa i dacie uprawomocnienia się orzeczenia o rozwodzie – nie trzeba mieć wyroku, wystarczy powiadomić o tym ustnie;
– dowód uiszczenia opłaty skarbowej (obecnie 37 zł).

Separacja a uprawnienie do zmiany nazwiska:

Orzeczenie separacji przez Sąd nie uprawnia małżonka do zmiany nazwiska poprzez złożenie oświadczenia przed kierownikiem USC w terminie 3 miesięcy od uprawomocnienia się jej orzeczenia.  To jedna z różnic między skutkami jakie pociągają za sobą separacja i rozwód.