Jak napisać testament?

Czym jest testament?

Testament jest ostatnią wolą zmarłego w zakresie rozporządzenia swoim majątkiem na wypadek śmierci. Można go sporządzić w każdej chwili. 

Kto i kiedy może sporządzić testament?

Sporządzić testament może tylko osoba, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych. Przepisy polskiego prawa wskazują, że testament może zawierać wyłącznie wolę jednej osoby (brak możliwości sporządzenia testamentu wspólnego, np. wspólnego testamentu małżonków). Testament będzie wywoływał skutki dopiero w chwili śmierci/po śmierci.

Odwołanie testamentu 

Sporządzający testament może w każdej chwili zmienić jego treść bądź zdecydować się na odwołanie testamentu. Ważny jest fakt, że można testament zmienić bądź odwołać testament, jednak może zrobić to wyłącznie osoba, która go sporządziła. Przy tych czynnościach nie można działać przez ustanowionego w tym celu przedstawiciela. W sytuacji, w której dochodzi do zmiany lub odwołania testamentu, należy wyraźnie w kolejnej wersji podkreślić, iż poprzez sporządzenie nowego testamentu dochodzi do odwołania poprzedniego bądź zniszczyło się poprzedni. Nie może być wątpliwości, co do wzajemnego stosunku wersji sporządzonych testamentów. 

Dziedziczenie na podstawie kilku testamentów

Jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu.

Jakie są rodzaje testamentów?

Testamenty dzielą się na testamenty zwykłe i szczególne. Wśród testamentów zwykłych będziemy rozróżniać 3 rodzaje testamentów: testament własnoręczny, allograficzny oraz testament notarialny. Do szczególnych zaliczamy testamenty ustny, podróżny czy wojskowy.

Testamenty zwykłe:

1. Testament własnoręczny (testament holograficzny, testament odręczny) – jak napisać testament własnoręczny?

Jest przejawem woli spadkodawcy na wypadek śmierci, sporządzonej w całości pismem ręcznym. Jak napisać testament odręczny? Należy pamiętać, że tego rodzaju testament winien posiadać podpis spadkodawcy (najlepiej imieniem i nazwiskiem) – złożony pod sporządzonym tekstem oraz datę sporządzenia testamentu. Co ważne, niepełny podpis, np. tylko nazwiskiem nie spowoduje nieważności testamentu własnoręcznego, ale podpisanie się tylko parafą czy inicjałami bądź sporządzenie testamentu tylko w części odręcznie już taką nieważność testamentu wywoła. Przyjmuje się, że własnoręczny testament powinien zostać sporządzony na takim materiale, który zachowa jego trwałość. Przy sporządzaniu testamentu holograficznego ważnym jest, aby był on czytelny. Sporządzenie testamentu w sposób, w którego nie da się go odtworzyć ze względu na jego nieczytelność będzie powodował jego nieważność. 

Język testamentu własnoręcznego 

Testator może sporządzając testament posługiwać się znanym testatorowi językiem. Polskie prawo nie wymaga od testatora posługiwania się wyłącznie językiem polskim. Wyjątkiem jest język Braille’a. Posłużenie się nim wywoła nieważność testamentu. 

2. Testament notarialny

Jest to testament sporządzony przez notariusza, ale zgodnie z wolą spadkodawcy w zakresie chęci jego rozrządzenia na wypadek śmierci. Przyjmuje się, że jest to forma, która co do zasady nie wywołuje wątpliwości co do interpretacji testamentu, jego woli oraz kwestii związanych z nieważnością testamentu. Ostatnia wola sporządzana jest przy pomocy notariusza, który przy jego sporządzaniu zadba o wszelkie warunki formalne, które powinien spełniać testament, np. ustali czy nie zachodzą wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do jego sporządzenia (ustali czy testator ma pełną zdolność do czynności prawnych). Tak sporządzony testament musi zawierać: dzień, miesiąc i rok jego sporządzenia, miejsce jego sporządzenia, imię, nazwisko i siedzibę kancelarii notariusza, stwierdzenie, że akt został odczytany, przyjęty i podpisany oraz podpisy biorących udział w akcie oraz osób obecnych przy sporządzaniu aktu i podpis notariusza. Sporządzenie testamentu notarialnego wywołuje ten skutek, że testament będzie miał charakter dokumentu urzędowego. 

Testament notarialny osób głuchych czy głuchoniemych

W sytuacji, gdy osoba sporządzająca testament byłaby osoba głucha lub głuchoniema, notariusz nie może mieć wątpliwości co do faktu prawidłowego zrozumienia odczytanej przez notariusza ostatniej woli testatora. Dlatego notariusz może podjąć się sporządzenia testamentu w takim wypadku, przy pomocy biegłego. W testamencie notarialnym jest możliwość zastąpienia podpisu użyciem odcisku palca w miejsce składanego podpisu, w przypadku, w którym osoba chcąca spisać swoją ostatnią wolę nie potrafi podpisać się samodzielnie. Obok tuszowego odcisku palca należy dopisać imię i nazwisko osoby składającej odcisk. W określonych sytuacjach istnieje także możliwość sporządzenia testamentu w formie aktu notarialnego przed konsulem, np. w trakcie zagranicznego pobytu czy też w przypadku stałego zamieszkiwania poza granicami Polski.

W przypadku testamentu własnoręcznego oraz testamentu notarialnego istnieje możliwość zarejestrowania testamentu do Notarialnego Rejestru Testamentów (NORT). Nie ma jednak w tym zakresie obowiązku. W przypadku pierwszego z nich, wymagane jest, żeby spadkodawca zdecydował się przechowywać testament odręczny w kancelarii notarialnej. Jest to niezwykle pomocny rejestr, w przypadku, w którym spadkodawca sporządził testament, a spadkobiercy, którzy nie mają w tym zakresie wiedzy, a będą chcieli uzyskać wiedzę czy zmarły zostawił dokument, w którym spadkodawca powołał kogoś do dziedziczenia czy też nie zostawił testamentu. Uzyskanie wiedzy z dostępnego rejestru, pozwoli w dalszej kolejności na uzyskanie jego odpisu przez osoby upoważnione, które będą mogły następnie ustalić, co spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie, czy jest w nim wskazany przedmiot zapisu, dokonany zapis windykacyjny, czy dana osoba jest powołana do całości spadku czy też w inny sposób.

3. Testament allograficzny (urzędowy) 

Sporządzenie testamentu w obecności dwóch świadków i ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole. Jeśli tak sporządzono testament, protokół go obejmujący należy opatrzyć datą. Protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków. Protokół powinien być podpisany przez spadkodawcę, przez osobę, wobec której wola została oświadczona, oraz przez świadków. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać protokołu, należy to zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu. Testament ten uważany jest za dokument urzędowy.

Testamenty szczególne:

1. Testament ustny 

Wyjątkowa forma ujawnienia ostatniej woli testatora, używana w sytuacji kiedy nie jest on w stanie napisać testament. Będą to sytuacje, w której istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione (a więc w wystąpieniu takich okoliczności, które w świetle wiedzy medycznej bądź doświadczenia życiowego mogą doprowadzić do rychłego zgonu). Przy tej szczególnej formie testamentu obowiązkiem jest złożenie oświadczenia w obecności co najmniej trzech świadków. W orzecznictwie uznano, że nie będzie ważny ustny testament sporządzony w warunkach zamiaru samobójczego. Przepisy prawa przewidują dwa sposoby stwierdzenia treści testamentu ustnego – albo przez sporządzenie pisma stwierdzającego treść takiego testamentu, albo przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem w ciągu 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku. Pismo stwierdzające treść testamentu ustnego musi zostać podpisane albo przez spadkodawcę i dwóch świadków albo przez wszystkich świadków.

Czy testament ustny może być sporządzony przez osoby głuche czy głuchonieme?

Testament ustny może być sporządzony przez osoby głuche, nieme i głuchonieme, np. przy pomocy języka migowego. 

2. Testament podróżny 

Testament sporządzany podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym. Sporządza się go przed dowódcą statku lub jego zastępcą w ten sposób, że spadkodawca oświadcza swą wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków. Dowódca statku lub jego zastępca ma obowiązek spisać wolę spadkodawcy, podając datę jej spisania. Kolejno sporządzone pismo dowódca odczytuje spadkodawcy w obecności dwóch świadków, po czym pismo podpisują spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy w piśmie podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy. Specyficzną cechą tego typu testamentu jest fakt, że można go sporządzić podczas podróżowania, której nie towarzyszą inne okoliczności szczególne, wyjątkowe czy niebezpieczne, tj. obawa katastrofy, rychłej śmierci czy niemożność bądź utrudnienia w skorzystaniu ze zwykłej formy testamentu. Testament podróżny stanowi dokument prywatny. 

3. Testament wojskowy 

Przepis art. 954 KC przewiduje formę szczególną testamentu w postaci testamentu wojskowego. Testament taki może zostać sporządzony jedynie w czasie mobilizacji lub wojny albo przebywania w niewoli.

Treść testamentu

Jak wskazywano testament stanowi sposób wyrażenia woli testatora, który wywołuje skutki prawne z chwilą śmierci spadkodawcy. W rzeczywistości wola ta dotyczy przyszłej sytuacji prawnej składników majątkowych spadkodawcy. Sytuacja w testamencie zazwyczaj reguluje ich przyszłość odmiennie niż byłyby one dziedziczone w przypadku dziedziczenia ustawowego. W treści testamentu spadkodawca może na przykład powołać jedynego spadkobiercę, powołując go do całego spadku, może też powołać zwiększą liczbę spadkobierców rozdzielając pomiędzy nich udziały spadkowe w całości spadku. Treścią testamentu można uregulować wiele kwestii związanych z wykonaniem woli testatora czy testamentu, tj. ustanowić kogoś wykonawcą testamentu, wskazać konkretne zobowiązanie spadkobiercy (polecenie), żądać wykonania zapisu, można testamentem dokonać powołania konkretnego wykonawcy testamentu. W przypadku, w którym spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe będziemy mieli do czynienia ze skorzystania przez testatora z instytucji zapisu windykacyjnego. Przedmiotem zapisu windykacyjnego mogą być na przykład nieruchomości, które przejdą na własność spadkobierców już w chwili śmierci spadkodawcy.

Wola testatora

Wola testatora bez względu na jego formę wyrażona w testamencie własnoręcznym, w notarialnym czy też wyrażona w innym z wymienionych sposobów, pozwoli w oparciu o zapisy w testamencie na to, aby spadkobiercy mogli dziedziczyć majątek, który testator pozostawił w zgodzie z jego wolą. W przypadku, w którym testator nie sporządziłby testamentu, spadkobierców obejmie dziedziczenie ustawowe. Wskazywano już wcześniej jak napisać testament tak, aby wykluczyć nasuwające się w przyszłości wątpliwości, co do ostatniej woli sporządzającego testament. W tym wypadku niestety z ostrożności wskazujemy, aby odpowiednio przemyśleć wybieraną formę i zakres sporządzanego testamentu, bowiem nie raz okazuje się, że testament sporządzony w oparciu o dostępny w Internecie wzór testamentu, generuje w przyszłości szereg niedomówień w zakresie jego treści (zwłaszcza w przypadku sporządzania go na wzorze i to w całości pismem ręcznym – własnoręczny testament). Osoba sporządzająca testament musi pamiętać, że testament własnoręczny powinien być sporządzany bardzo skrupulatnie, by wykluczyć ewentualne wątpliwości interpretacyjne, jak również by miał cechy ważnego testamentu. 

Jak tłumaczyć testament?

Testament należy tak tłumaczyć, ażeby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy. Jeżeli testament może być tłumaczony rozmaicie, należy przyjąć taką wykładnię, która pozwala utrzymać rozrządzenia spadkodawcy w mocy i nadać im rozsądną treść.W sytuacji, w której w testamencie sporządzonym nadal będą widniały wątpliwości, należy w pierwszej kolejności dokonać analizy treści testamentu, co można zrobić występując z odpowiednim wnioskiem do Sądu.

Nieważność testamentu

Powyżej wskazywaliśmy jak napisać testament, tak, aby uniknąć wskazywany przykładów, które wywołają jego nieważność czy też wątpliwości interpretacyjne. Należy jednak pamiętać o sytuacjach przewidzianych przez przepisy prawa, które wprost wskazują, wymieniają sytuację, w których testament będzie uznawany za nieważny, nawet bez dokonywania analizy jego treści. 

I tak, zgodnie z treścią art. 945 KC, testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:

1) w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;

2) pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;

3) pod wpływem groźby.

Oczywiście zaistnienie wskazanych wyżej przypadków należy bezwzględnie zbadać, czy rzeczywiście przy tworzeniu ostatniej woli testatora doszło do naruszeń wywołujących bezwzględną jego nieważność. 

Uwaga!

Na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie lat trzech od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku.